چالش‌ها و راهکارهای مبلمان شهری در ایران

چالش‌ها و راهکارهای مبلمان شهری در ایران

بسیاری از مردم وقتی می‌خواهند از جذابیت‌‌های یک شهر پیشرفته اروپایی صحبت کنند به تاسیساتی مثل تابلوها، ایستگاه‌های اتوبوس، باجه‌های تلفن، نیمکت، سطل‌های آشغال، اسباب‌بازی‌های پارک کودکان و... اشاره می‌کنند که همه در چارچوب تعریف مبلمان شهری می‌گنجند. این مطلب نگاهی دارد به چالش‌های موجود و راهکارهای متصور برای ارتقای وضعیت مبلمان شهری در کشورمان.

شادروان دکتر مزینی در پاسخ به این سوال که «هدف از شهرسازی چیست؟»‌ چنین می‌گفت: «ایجاد محیطی آرام و سالم که آسایش و غنای زندگی در آن ممکن باشد». او در ادامه آسایش و غنای زندگی را این‌گونه تعریف می‌کرد که: «آسایش را می‌توان تامین نیازهای مردم مانند آب، برق و سایر نیازهای زندگی روزمره امروز و فراغت از مشکلاتی چون ترافیک و آلودگی هوا تعریف کرد اما غنای زندگی هنگامی پدید می‌آید که معنویت هنری در شهر با محیط‌های شهری فراهم باشد».
مبلمان شهری و به‌عبارت بهتر اثاثه شهری از جمله بسترهایی است که زمینه‌ساز حضور هنر در محیط شهری می‌شود. در طراحی مبلمان شهری که موضوعی میان‌رشته‌ای محسوب می‌شود، متخصصان رشته‌های مختلفی حضور دارند؛ از جمله می‌توان به رشته‌هایی چون طراحی و برنامه‌ریزی شهری، طراحی صنعتی، معماری، معماری فضای سبز، معماری داخلی، طراحی گرافیک، مهندسی عمران، مجسمه‌سازی، نقاشی و مهندسی تاسیسات و ترافیک اشاره کرد. وظیفه اصلی مبلمان شهری «هدایت، کنترل، امنیت، ارتباط، راحتی، تبلیغات، تزئین و تفریح» برای یک شهر است. تفصیل این کارکردها به شرحی است که در این مطلب آمده.

کارکردهای مبلمان شهری
مبلمان شهری تنوع زیادی دارند که هر دسته از مبلمان شهری وظایف و کارکردهای خاصی را برعهده دارند: تعیین جهت و ارائه اطلاعات به شهروندان (تابلوهای راهنما، پلاک‌ها، نام خیابان‌ها، اطلاعات، ساعت، تابلو تبلیغات و‌...)‌، ارائه مقررات (تابلوهای توقف، ممنوعیت توقف، مقررات الزامی و‌...)‌، توزیع یا جمع‌آوری کالا و محصولات (صندوق پست، دکه روزنامه و‌...)‌، مراقبت از تجهیزات مخصوص به خدمات راهداری، حفاظت (نرده، تارمی و حصار)‌، استراحت یا پناهگاه (نیمکت و سرپناه)، بازی کودکان (وسایل بازی پارک)، روشنایی، نمادهای فرهنگی (تندیس، سمبل، بنای یادبود و‌...)، ثبت (پارکومتر، موانع متحرک برای پارک و توقف)، مصرف مواد خوراکی (کیوسک غذا، ماشین‌های خودکار تحویل مواد خوراکی و‌...)، ارائه خدمات بهداشتی (بهداری، واکسیناسیون و‌...) از جمله این وظایف و کارکردها هستند.
به‌طور کلی دوازده کارکرد اصلی برای مبلمان شهری قابل تشخیص و تمییز است و بیش از 82‌مورد مبلمان شهری وجود دارد؛ در یک تقسیم‌بندی می‌توان آن‌ها را در این طبقات تعریف کرد: عناصر و تسهیلات‌گذاران اوقات فراغت، عناصر و تاسیسات و تجهیزات شهری، عناصر و تسهیلات ترافیکی، عناصر اطلاعرسانی، عناصر زیست‌محیطی و بهداشتی و... .
بر این اساس انواع مبلمان شهری که در هر طبقه می‌توان قرار داد، به این قرار است:
عناصر و تسهیلات گذران اوقات فراغت: نیمکت و سکو، آبخوری، چادر، آب‌سردکن، سقاخانه، وسایل بازی کودکان، فواره‌ها، چشم گربه‌ای، گاردریل، دیواره‌ها و حصارها، ایست‌سنج (پارکومتر)، توقفگاه دوچرخه و موتور، جدول، ریل قطار، راهبند قطار، نرده و تیرک.
عناصر تاسیسات و تجهیزات شهری: باجه تلفن، چراغ (انواع بلند و کوتاه)، تیر چراغ برق، آبرو، آبریزگاه عمومی، دکل فشار قوی و متوسط، تیر برق فشار ضعیف، کابل‌ها و سیم‌های برق، پست برق زمینی، تابلو بارانی انشعاب تلفن، درپوش حوضچه‌های زیرزمینی مخابرات و آب، ترمینال‌های دیواری تلفن، صندوق پست (دیواری و زمینی)، شیرآتش نشانی، رگلاتور علمک گاز.
عناصر تسهیلات ترافیکی: ایستگاه اتوبوس، سکوی ایستگاه اتوبوس، باجه فروش بلیط، پل روی جوی، پل پیاده، علائم راهنمایی، چراغ راهنمایی، خط‌کشی‌ها (عابر پیاده و...)، عناصر اطلاع‌رسانی، تابلو مغازه‌ها، تابلو‌های تبلیغات و بیلبوردها، تابلوهای راهنمایی معابر و اماکن، پلاک‌ها، ساعت، تابلوهای معلق، ستون اعلانات، جعبه اعلانات، ویترین مغازه‌ها.
عناصر زیست‌محیطی و بهداشتی:سطل زباله و زباله‌دان، گلدان و گلجای، شبکه حصار دور درخت.
سایر: کیوسک مطبوعات، باجه فروش گل، پرچم و میله آن، پله.

چالش‌های فرا‌راه مبلمان شهری
چالش اول: ناهماهنگی در مدیریت مبلمان شهری اولین و اساسی‌ترین چالش فرا‌روی مبلمان شهری محسوب می‌شود. ناهماهنگی سازمان‌ها و نهادهای متعددی که در تولید و نصب مبلمان شهری دخالت دارند؛ همچون شهرداری‌ها، سازمان‌های آب، برق، گاز و پست، اداره راهنمایی‌و‌رانندگی از مشکلات جدی محسوب می‌شود و نیز عدم‌هماهنگی بین سازمان‌ها و ادارات مختلف شهرداری مثل سازمان آتشنشانی، سازمان اتوبوسرانی، حوزه فنی و عمرانی، سازمان پارک‌ها، سازمان مدیریت پسماند و‌... مشکل دیگری است که شهرداری‌ها هنوز نتوانسته‌اند درون خود آن را حل کنند.
چالش دوم: عدم‌مشورت و بهره‌برداری از تخصص متخصصان مربوطه در زمینه مبلمان شهری مانند طراحان صنعتی، معماران، طراحان شهری، گرافیست‌ها، مجسمه‌سازان، نقاشان، مهندسان تاسیسات و ترافیک و معماران فضای سبز، دومین چالش مهم در این مقوله است. معمولا در هر شهر بسته به امکانات و شرایط شهرداری یا ارگانی دیگر، بودجه‌ای برای خرید اثاثه شهری تخصیص می‌یابد و مامور خریدی که البته بیشتر متخصص خرید نوشت‌افزار و مایحتاج اداری ارگان مربوطه است، موظف به خرید این اثاثه می‌شود. او نیز برای جلوگیری از هدررفت بودجه مربوطه، به آهنگر و حلبی‌سازی که آشنا و منصف باشد، مراجعه می‌کند، براساس سلیقه خود و برشی که دارد، تخفیفی می‌گیرد، جنس را خریداری می‌کند و پس از طی مراحلی به‌دست نصاب می‌دهد. نصاب هم به ظن خود در مناسب‌ترین جای خیابان نصب می‌کند. در مورد نحوه نگهداری و مرمت نیز اساسا شهرداری‌ها به موضوع ورودی ندارند. این در حالی است که هریک از ما برای خرید اثاثه ضروری منزلمان با اهل فن مشورت می‌کنیم ولی در مورد مبلمان شهری که پیچیدگی و حساسیت به‌مراتب بیشتری دارند، نیاز به مشورت نمی‌بینیم.
چالش سوم: عدم‌مشارکت مردم در تمامی فرآیند مدیریت مبلمان شهری چالش دیگری فرا‌راه مبلمان شهری است. درحالی که هر انسانی هنگام خرید اثاثه منزل نه‌تنها به میل خود و اعضای خانواده توجه می‌کند بلکه به‌طور غیرمستقیم میل اقوام و میهمانان را نیز مورد توجه قرار می‌دهد، شهرداری‌ها و سایر سازمان‌ها و ادارات دولتی که در مدیریت مبلمان شهری وظیفه‌مند هستند، اساسا هیچ‌گونه جایگاهی در این خصوص برای مردم قائل نیستند و شهروندان در هیچیک از مراحل طراحی، تولید، انتخاب، جانمایی، نصب و نگهداری مبلمان شهری حضور ندارند.

راهکارها
طراحی مبلمان شهری: امر طراحی اثاثه شهری باید مورد توجه طراحان صنعتی قرار داده شود و آن‌ها به این موضوع تشویق شوند. این امر با حل مسائل مادی و اداری آن‌ها ممکن و میسر می‌شود. تلاش در جهت تدوین اصول و مبانی طراحی مبلمان شهری برای هر شهر، جلوگیری و ایجادت محدودیت برای رشد و توسعه محصولات ناسنجیده یا کپیبرداری شده از خارج و داخل و اندیشیدن تمهیداتی برای جلوگیری از پایمال شدن و نادیده گرفتن حقوق طراح، ارائه کمک و حمایت مالی برای دانشجویان طراحی صنعتی به‌منظور انتخاب موضوعات مختلف مبلمان شهری به‌عنوان پایاننامه‌های تحصیلی مقاطع فوق‌لیسانس و دکتری و... از راهکارهایی است که به گمان نگارنده باید مورد توجه قرار بگیرد.
تولید مبلمان شهری: از جمله عوامل مهمی که می‌تواند منجر به ساماندهی وضعیت مبلمان شهری در شهرهای ما شود، می‌توان به این موارد اشاره کرد: آگاهی تولید‌کنندگان از ضوابط و معیارهای انتخاب مبلمان شهری، جلوگیری از نشر اجناس کپی‌شده داخلی و خارجی، زیرا هرشهر اقلیم، فرهنگ و هویتی ویژه دارد، ارزش قائل شدن برای ابتکار، نوآوری و ارتقای کیفیت مبلمان شهری؛ حق امتیاز هر محصول باید به تولیدکننده آن برسد، نه مقلدان و کپی‌کاران، ایجاد ضمانت‌نامه‌ای برای هر محصول تا هم تولید‌کننده متعهد به عرضه جنس بادوام و مرغوب باشد و هم شهرداری دارای اهرم کنترل باشد.
جانمایی نصب و نگهداری: در‌خصوص جانمایی، نصب و نگهداری مبلمان شهری، طراحی خاص برای هر فضا به‌منظور ایجاد هماهنگی مبلمان با یکدیگر و با محیط انجام شود و همچنین ضوابط و نقشه‌های اجرای تیپ برای زیرسازی و نصب اثاثه تهیه شود.
مشارکت مردم: ایجاد بستر برای مشارکت و هم‌اندیشی مردم در انتخاب، جانمایی، نصب و نگهداری مبلمان و بهره‌گیری از توان و ظرفیت شورایاری‌ها، راهکارهای مهمی است برای غلبه بر نبود حضور موثر مردم در مدیریت طراحی مبلمان شهری از راهکارهایی هستند که می‌توانند زمینه‌ساز مشارکت موثر شهروندان را در این حوزه باشند.