مخاطرات محیطی و مدیریت ریسک محیطی

مخاطرات محیطی و مدیریت ریسک محیطی خطر در مفهوم عام بخشی جدانشدنی از زندگی انسان است ولی امکان کاهش آن نیز وجود دارد. مطالعه و بحث درباره پدیده های مرتبط با خطر تا حدودی پیچیده است.

"خطر" چیست؟  

ایمنی در برابر زلزله

متن زیر توسط اداره کل تاسیسات برقی مدیریت انرژی ترجمه و جهت بهره برداری به شرح ذیل ارائه می گردد :

نام من Doug Copp و رئیس گروه نجات و مدیر تیم آمریکائی نجات بین المللی(ARTI) American Rescue Team International هستم. این تیم از مجربترین گروه‌های نجات می‌باشد‌. نوشته‌های متن زیر می‌تواند جان افراد زیادی را در هنگام وقوع زلزله از مرگ نجات دهد. من به درون 875 ساختمان فرو ریخته ناشی از زلزله خزیدم و با گروه‌های نجات 60 کشور کار کرده و در تعداد زیادی ازکشورهای جهان گروه‌های نجات را سازماندهی نمودم و عضو گروه نجات خیلی از این کشورها هستم . همچنین به مدت دو سال به عنوان کارشناس سازمان ملل در زمینه تخفیف فاجعه (UNX051-UNIENET) بودم و از سال 1985 به بعد در صحنه بلایای طبیعی عمده جهان بجز مواردی که فاجعه آنی بوده، شرکت داشتم.

GIS و مدیریت بحران

نقش اطلاعات فضایی و فن آوری های مربوطه در مدیریت مخاطرات در سراسر جهان به خوبی شناخته شده است. شناسایی مخاطراتی که در یک منطقه وجود دارد و بخش هایی از منطقه که بیشترین احتمال بروز خطر در آنها می باشد بسیار حائز اهمیت می باشد. زیرا در این صورت می توان برای جلوگیری از بروز حوادثی که می تواند خسارت های بی شماری را در بر گیرد˛ برنامه ریزی نمود و برنامه های واکنش در شرایط اضطراری را به طور دقیق˛ به موقع و به روز از قبل آماده نمود. به طور مثال در منطقه عسلویه˛ نقشه هایی از منطقه به کمک GIS تهیه شد که از روی آنها سه بخش اصلی یعنی مسکونی˛ صنعتی و سایت های ساخت و ساز صنایع پالایشگاهی و پتروشیمی مشخص شد˛ مناطق صنعتی و پتروشیمی به دلیل ماهیت نوع صنعت استقرار یافته و فعالیت های ساخت و ساز موجود در آن˛ مستعد بروز اتفاقات و حوادث و سوانح بی شماری است. همچنین در شهر تبریز که گسلی در شمال آن قرار گرفته و در مناطقی که شهر در امتداد این گسل بنا شده مدیریت بحران برای پیش گیری حداکثر از خسارات ناشی از زلزله بسیار ضروری می نمود که مطالعات صورت گرفته مشخص کرد که در توسعه فیزیکی شهر تبریز خطر بیشتر متوجه مناطق مسکونی بوده و در رده بندی با استفاده از GIS مناطق تجاری در رده بعدی آسیب پذیری قرار گرفتند.

زلزله مصنوعی

هدفهای یک برداشت ژیوفیزیکی عبارتند از تعیین محل ساختارها یا اجسام زمین شناختی زیر زمین و در صورت امکان اندازه گیری ابعاد و ویژگیهای فیزیکی مربوط به آنها. یک برداشت ژیوفیزیکی شامل مجموعه اندازه گیریها‌ست که معمولاً با طرحی نظم‌دار بر روی سطح زمین، دریا یا هوا، یا بطور قائم در داخل چاه آزمایشی انجام می‌شود. یکی از روشهای اندازه گیریهای ژیوفیزیکی روش لرزه نگاری است. دو تکنیک لرزه‌ای مجزا وجود دارد، یکی از بازتاب و دیگری از شکست امواج کشسان در سنگها استفاده می‌کند.

در روش لرزه نگاری یا از امواج لرزه‌ای طبیعی تولید شده استفاده می‌شود و یا امواج لرزه‌ای بطور مصنوعی ایجاد می‌شود که در این صورت به آن زلزله مصنوعی می‌گوییم. در روش لرزه‌ای یک پالس کشسان یا به عبارت بهتر یک ارتعاش کشسان را در عمق کم، ایجاد و حرکت حاصله را در نقاط نزدیک بر روی سطح زمین با یک لرزه نگار کوچک یا «ژیوفون» آشکارسازی می‌نمایند.  

GIS و مکان یابی ایستگاه های خدمات اضطراری

از جمله ایستگاه های خدمات اضطراری می توان ایستگاه آتش نشانی را مثال زد.تعیین محل مناسب جهت ایستگاه آتش نشانی روی زمان پاسخ گویی اعلام حریق تاثیر می گذارد. برای این منظور شبکه های حمل و نقل از روی نقشه های مورد نظر مورد مطالعه قرار گرفته و فایل هایی ایجاد می شود که شامل مختصات جغرافیایی˛ محل خیابان ها˛ اسم˛ محدوده آدرس و کد مسیرهاست. در ضمن اطلاعاتی همچون حداکثر سرعت های امکان پذیر در خطوط ارتباطی همچنین دور برگردان ها و ترافیک موجود در جاده ها و سرعت عبور از خیابان با احتساب طول خیابان و سرعت اتومبیل های آتش نشانی وارد سیستم می شود. پیش بینی هایی نظیر جمعیت در منطقه ˛ سطوح مشاغل˛ مرزهای شهر˛ تاثیر مرزبندی شهر˛ نواحی تفریحی برنامه ریزی شده˛ واحدهای مسکونی˛ کارخانه ها و ... نیز در نظر گرفته می شود و با کمک GIS نقشه هایی نیز برای تعیین مناطقی با اولویت بالا از نظر خطر آتش سوزی مانند مراکز خرید˛ مراکز تجاری˛ مدارس˛ خانه سالمندان و بیمارستان ها تهیه می شود. برای تعیین محل ایستگاه آتش نشانی فاکتورهای دیگری از جمله هزینه ها˛ سازگاری با زمین های مجاور˛ ابعاد فیزیکی محل و دسترسی به راه های قابل رانندگی نیز تحت لایه های ژئورفرنس شده ای وارد سیستم می شود. اخیرا چنین مطالعه ای در شهر Lamesa در ایالت San Diego آمریکا انجام گرفت و نتیجه بسیار رضایت بخشی داده است.

مخاطرات محیطی

مخاطرات طبیعی یکی از موانع اصلی توسعه پایدار محسوب می­گردند. همواره وقوع آن­ها به عنوان سدی بر سر راه توسعه اقتصادی، اجتماعی و عمرانی قرار دارد. چنانچه مخاطرات از شدت بیش­تری برخوردار باشد، برنامه­های توسعه ملی با مشکلات بیش­تری همراه خواهد بود. چرا که بسیاری از تمدن­ها و جوامع بشری در اثر وقوع مخاطرات طبیعی از بین رفته­اند. انسان با بهره­برداری غیر منطقی وضعیت مدیریت بهره برداری از منابع طبیعی بر تعداد و شدت بلایا افزوده است. با نگاهی به تاریخچه بلایای طبیعی میتوان به این مهم پی برد. افزایش بی رویه جمعیت به عنوان یکی از موانع در استفاده صحیح از منابع طبیعی است. به این ترتیب که افزایش جمعیت بالطبع افزایش نیازهای غذایی (توسعه کشاورزی و دامپروری) سکونتگاه­ها (توسعه مناطق شهری)، امکانات آموزشی- بهداشتی و تسهیلات رفاهی وغیره را به دنبال دارد که لازمه افزایش این نیازها استفاده غیر اصولی، نا مناسب و بی رویه از ثروت­های طبیعی می­باشد در نتیجه پیامدهای ناگوار بلایای طبیعی را سبب می­گردد و برنامه­ریزی­های میان مدت و دراز مدت را به مخاطره می­اندازد. 

شهرشناسی از منظر گورستان

گروه علمی- تخصصی انسان‌شناسی فرهنگی انجمن جامعه‌شناسی ایران در یکی دیگر از سلسله نشست‌های خود در پاییز سال 86، موضوعی با عنوان "شهرشناسی از منظر گورستان" را مورد بحث و بررسی قرار داد. در این جلسه، محمدرضا حائری یکی از معماران و شهرسازان فعال در کشور به سخنرانی پرداخت.

وی در مقدمه سخنان خود به معرفی مفهوم شهرشناسی و رابطه آن با انسان‌شناسی پرداخت و در این باره گفت: طی صد سال گذشته نوعی فضای شناخت مفهومی تجزیه شده در مطالعات شهری حاکم شده است. از سوی دیگر، در چند دهه اخیر، شناخت از بینش کل‌نگر و جامع‌نگری فاصله گرفت و به جای آن روش‌های شناختی تجزیه و تحلیلی، شیوه‌های علت و معلولی، خطی نگریستن، یک سویه نگریستن و تک بعدی شدن مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که این نوع مطالعات در عرصه عمل تا حد زیادی با شکست روبرو شده‌اند و به همین دلیل اکنون کوشش می‌شود تا بیشتر با شیوه‌های ترکیبی کار شود. در این راستا، شهرشناسی نیز تلاشی است برای فائق آمدن بر روش تجزیه‌گرای شهر و در واقع، کار این دانش آن است که دوباره به شهر با یک بینش همه جانبه و چند رشته‌ای یا تمام رشته‌ای نگاه کند.