نگاهی به نقش شهرداری در رونق اقتصادی شهری

رونق اقتصاد شهر به این دلیل نقش شهرداری ها را برجسته می کند که شهرداری ها، حکومت های محلی به حساب می آیند و عملکرد و فعالیت های آنها به توسعه یا توقف رشد اقتصادی شهرها می انجامد. تامین نیاز شهروندان، فراهم کردن خدمات رفاهی و اساساً زیرساخت های که توسط شهرداری ها پایه گذاری می شود، همه و همه نهایتا به پویایی اقتصاد شهر منجر می شود، به این صورت که شهرداری ها با تامین نیازهای روزمره مردم و زمینه سازی جهت توسعه مراکزی همچون فروشگاههای زنجیره ای ومیادین میوه وتره بار از یک سو زندگی معیشتی شهروندان را بهبود بخشند و از سوی دیگر شغل های مستمر و پایدار ایجاد کنند.

اقتصاد شهری

سـعـی می شـود مـساله تخـصـیص عـوامـل تـولید و توزیع درآمد واقعی مناطق شهری به طور علمی ، توضیح داده شود و یکی از رشته های تخصصی اقتصاد است که با توجه به اهمیت آن ، در این مقاله با تعریفی نسبتا کامل از اقتصاد شهری به تبیین و توضیح نظریه های مطرح شده در این زمینه می پردازیم و در ادامه نگاهی به عوامل موثر بر مدل های اقتصاد شهری در کشور های در حال توسعه می اندازیم: اقتصاد شهری یکی از رشته های تخصصی اقتصاد است که در آن اقتصاد دانان سعی می کنند با استفاده از ابزارهای اقتصادی ، مسائل و مشکلات یک منطقه شهری را مورد ارزیابی قرار دهند ، قبل از پرداختن به ماهیت و محتوای اقتصاد شهری ، ضروری است یادآور شویم تئوری های اقتصاد خرد و کلان (Micro and Macro) و هر دو برای حل و فصل مسائل و مشکلات شهری مورد استفاده قرار می گیرد .

 

تحلیل فقر در فضای شهری

رواج تکدی گری در خیابان ها و حضور کارتون خواب ها در گوشه و کنار پارک ها از نماد های اصلی فقر شناخته شده اند که عموماً در فضای شهری خود نمایی می کنند. این مسایل چند سالی است که به یکی از مباحث روز ژورنالیستی تبدیل شده اما بررسی عمیق علل، پیامد ها و ارائه راهکار هایی برای حل آنها قطعاً از وظائف جامعه شناسان شهری و صاحب نظران حوزه آسیب های اجتماعی است.

در همین راستا، دکتر علی مدرس استاد دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در نشست گروه علمی ـ تخصصی شهر که در سالن کنفرانس انجمن جامعه ‏شناسی ایران برگزار شد، به تحلیل فقر در فضای شهری در نمونه شهر لس آنجلس پرداخت. 

شهر الکترونیک و ویژگی‌های آن

حرکت به سمت شهرهای الکترونیک با توجه به افزایش جمعیت و تغییر ساختار روابط بین افراد امری اجتناب ناپذبر است. شهر الکترونیک و شهروند الکترونیک با توجه به اینکه بخشی از پروژه دولت الکترونیک می باشد و از منظر برخی صاحب نظران نقطه آغاز دولت الکترونبک می باشد بسبار مهم و بکی از ارکان اصلی دولت الکترونیک است. به دلیل اینکه جهان به سمت الکترونیکی شدن پیش می رود ما نیز برای تعاملات و ادامه حیات اجتماعی ،اقتصادی، سیاسی و...خویش ناگزیر به پیوستن به این جریان می باشیم و این امر بدون داشتن شهر الکترونیک و شهروند الکترونیک تقریبا" محال و غیرممکن است.

ویژگی های شهر الکترونیک: 

حفاظت محیط زیست

بحث در مورد روابط انسان و طبیعت یک بحث قدیمی است. آیا انسان برای این خلق شده است که بر طبیعت غلبه کند، آقا و صاحب آن شود یا اینکه به دلیل جنگ علیه طبیعت ، دیوانه است. مدتهای مدیدی چنین می‌اندیشیدند که طبیعت با نیروی فوق‌العاده تصفیه کننده و تنظیم کننده‌اش ، تعرضات انسان را هضم خواهد کرد و کشفیات علمی زیانهای احتمالی پیشرفت را خنثی خواهد نمود، جهان افسار گسیخته است. جمعیت ، جنگل‌زدایی و مصرف انرژی با خطر برهم زدن نظم موزون و شگفت‌انگیز مکانیزم جهان ، سرعت می‌گیرند. یک سرود محلی فرانسوی چنین می‌گوید: آسیابان تو در خوابی ، آسیابت خیلی تند می‌چرخد ... .  

قانون مدیریت پسماندها

ماده 1- جهت تحقق اصل پنجاهم (50) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و به منظور حفظ محیط زیست کشور از آثار زیانبار پسماندها و مدیریت بهینه آنها، کلیه وزارتخانه و سازمانها و موسسات و نهادهای دولتی و نهادهای عمومی غیردولتی که شمول قانون برآنها مستلزم ذکر نام می باشد و کلیه شرکتها و موسسات و اشخاص حقیقی و حقوقی ،  موظفند مقررات و سیاستهای مقرر در این قانون را رعایت نمایند.  ماده 2- عبارات و اصطلاحاتی که در این قانون به کار رفته است،‌دارای معانی زیر می باشد:‌
الف- سازمان : سازمان حفاظت محیط زیست 

GIS و آلودگی و دفع زباله های شهری

با افزایش روز افزون جمعیت و به دنبال آن افزایش آلاینده ها در سطح جوامع بالاخص جوامع شهری شناسایی راه حلی برای پاک سازی محیط زیست ضروری است ولی از آنجایی که منابع آلاینده محیط زیست بسیار زیاد و ضایعات بسیار متنوع اند نیاز به سیستمی همه جانبه برای بررسی و کنترل این این معضل که امروزه به مسئله ای حیاتی در تمام کشورهای جهان به ویژه شهرهای بزرگ تبدیل شده˛ احساس می شود. سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS می تواند پیچیدگی های این پروژه عظیم را کم کرده و با چشم اندازی همه سونگر به رفع این مشکل کمک کند. به طور مثال˛ به کمک GIS بهترین مکان را برای دفن زباله های شهری می توان انتخاب کرد. از آنجایی که فاکتورهای متنوعی از جمله شیب زمین˛ ارتفاع˛ فاصله از مناطق مسکونی و اماکن عمومی˛ سطح آب های زیر زمینی˛ فاصله از رودخانه ها و آب های سطحی˛ پوشش گیاهی˛ نوع کاربری منطقه و ... در انتخاب بهترین مکان دخیلند.˛ بنابراین سیستم اطلاعات جغرافیایی می تواند بهترین راه کار را در کمترین زمان˛ دقیق ترین و راحت ترین وضع ممکن انجام دهد. همچنین از آنجایی که GIS از قابلیت به هنگام سازی اطلاعات برخوردار است می توان اطلاعات به روز آلاینده ها و ضایعات را وارد سیستم نمود تا برنامه ها و طرح های کوتاه مدت و دراز مدت استخراج گردد. به عنوان مثال می توان گزارش منطقه ای آلودگی هوا را در ابعاد کوچکتر بررسی نمود و از طریق سیستم های اطلاع رسانی به اطلاع عموم مردم رساند. در این مورد طرحی در شهر صنعتی اراک به منظور دفع پسماندهای ویژه صورت گرفت. 

یک مشکل جدید از عوارض زباله های ما

لاک پشت بیچاره در زمانی که کوچک بوده وارد یک حلقه ی پلاستیکی شده که در اقیانوس شناور بوده و دیگر نتوانسته از آن خارج بشود. در نتیجه این شکلی رشد کرده و دیگر توانایی اش در قایم شدن توی لاکش رو از دست داده و نه میتواند شکار کند و نه دفاع. این تازه یک نمونه است از قربانی های بی زبان زباله های ما انسان ها.

طبقه بندی مواد زائد جامد شهری

طبقه بندی مواد زائد جامد (Tupe of solid wastes)

عبارت مواد زائد جامد (solid wastes) به مجموعه مواد ناشی ازفعالیت های انسان و حیوان که معمولاً جامد بوده و به صورت ناخواسته و یا غیر قابل استفاده دور ریخته می شوند اطلاق می گردد. این تعریف به صورت کلی در برگیرنده همه منابع، انواع طبقه بندی ها، ترکیب و خصوصیات مواد زائد بوده و به سه دسته کلی زباله های شهری، زباله های صنعتی وزباله های خطرناک تقسیم می گردند :

1 ـ زباله های شهری

در نشریات و کتب از تعاریف و طبقه بندی های مختلفی برای توضیح اجزاء مواد زائد جامد شهری استفاده شده است. تعاریف ارائه شده در زیر می تواند به عنوان یک راهنما برای شناسایی اجزاء مواد زائد شهری مورد استفاده قرار گیرد . 

فرهنگ زباله و زباله فرهنگ

به دلیل افزایش جمعیت، زباله های شهرها نیز افزایش یافته است. از آن گذشته رواج فرهنگ مصرف سبب شده است در شهرهای بزرگی چون تهران هر فرد روزانه ۹۰۰ گرم زباله تولید کند. زباله های خانگی عبارتند از: پس مانده های مواد خوراکی، کاغذ، شیشه، فلزات، پلاستیک، پارچه و غیره. بخش بزرگی از زباله های خانگی را پس مانده های گیاهی و حیوانی مثل پس مانده سبزی ها، پوست و ضایعات میوه و استخوان و ضایعات گوشت و مرغ و ماهی تشکیل می دهند که زباله تر به حساب می آید. کاغذ و مقوا اعم از روزنامه، کتاب، دفتر و کاغذ بسته بندی نیز بخش بزرگ دیگری از زباله را تشکیل می دهد.
انواع پلاستیک، ظروف یک بار مصرف، اسباب بازی و قوطی های فلزی و شیشه ای نیز بخشی از زباله های منازل است. باید توجه داشت تمام موادی که از نظر ما به درد بخور نیستند، دور ریختنی نیست. اگر به هزینه های جمع آوری و دفن زباله نگاهی بیندازیم، متوجه می شویم که با کمی دقت می توان از استهلاک چه سرمایه قابل توجهی جلوگیری کرد. هزینه جمع آوری و دفن هر تن زباله ۳۵ هزار ریال است. برای تولید هر تن کاغذ باید ۱۵ اصله درخت تنومند قطع شود و برای تولید هر تن آلومینیوم ۴ تن سنگ معدن و ۷ تن زغال سنگ و قیر لازم است. برای تولید شیشه باید مقدار زیادی شن و ماسه از زمین استخراج شود. عمل حفاری و استحراج منظره زشتی به محل معدن می دهد و علاوه بر آن مقدار زیادی سوخت و آب نیز مصرف می شود.

 

ایده آل ها در توسعه پایدار

مفهوم توسعه پایدار مفهوم بسیار اساسی و مهمی است زیرا در برگیرنده ایدئال­ها و اصولی است که درک، شناخت و تحقق آن­ها آینده­ای روشن را نوید می­دهد و عدم توجه مثبت به آن، اضمحلال و نابودی محیط و بشریت را به دنبال خواهد داشت. در توسعه پایدار به رشد اقتصادی و تحقق استانداردهای بهتر زندگی بدون از دست دادن منابع کمیاب طبیعی توجه می­ شود. توسعه پایدار، تلاش برای حمایت از آینده، در زمان حال است، مفروضیات زیربنایی و ایدئالها توسعه پایدار عبارتند از:  

اصول توسعه پایدار

با توجه به تعاریف و بحث های ارائه شده ، بنیادهای اصلی توسعه پایدار را می توان به شرح زیر عنوان کرد که دستیابی به توسعه پایدار مستلزم توجه و رعایت آنها است.

1. کنار گذاشتن تصور قدر قدرتی انسان

تصور قدر قدرتی انسان از اینجا ناشی شد که انسان در مسیر عروج تمدن و تکنولوژی به چنان توانمندی تکنولوژیک دست یافت که نه تنها خروج از آشیان اکولوژیک برای او میسر شد بلکه تصور کرد که مالک و قادر محیط خود است و هر کاری را می­تواند انجام دهد. حاصل چنین تصوری غفلت از ظرفیت نگهداشت و تحمل نظام­های اکولوژیک از یکسو و نادیده گرفتن این واقعیت از سوی دیگر می­باشد که انسان یک ارگانیزم از مجموعه ارگانیزهای محیط طبیعی است و نه بیشتر و باید روابط معقول و متعادلی با دیگر موجودات نظام هستی کره زمین داشته باشد.

چالش های توسعه پایدار

مهمترین چالشهای توسعه پایدار عبارتند از :

1. توجه به رشد پایدار

توسعه پایدار در نزد بسیاری از افراد به معنای رشد پایدار تلقی می­ شود (درحالی که رشد فقط به یک بعد از توسعه توجه دارد). البته این یک واقعیت است که رشد اقتصادی از طریق افزایش ثروت کل جامعه، توانایی کشور را برای کاهش فقر و حل سایر مسائل اجتماعی افزایش می­دهد، اما تاریخ جوامع مختلف نشان می­دهد که رشد اقتصادی موجب پیشرفت متوازنی در همه ابعاد توسعه نشده است (Sherman, 2000: 7)

2. خطر رسیدن به آستانه های بحرانی در حوزه های مختلف 

هدف از خصوصی سازی و مزایای آن

همه شنیده ایم که می گویند باید :صنعت، خدمات، آب و برق، اتوبوسرانی و ... خصوصی سازی شود.

چرا؟

این کار چه فایده ای دارد؟

آیا یک اصل است یا جای بحث دارد؟

پاسخ : این یک اصل است و جای بحث ندارد. زیرا مزایای آن قابل توجه است و موفقیت معجزه آسای آن به اثبات رسیده است.

فقط باید درست اجرا شود. 

پیش نیاز ها و ملزومات خصوصی سازی

پذیرش مکانیزم بازار و معاملات واضح اقتصادی، پیش نیاز خصوصی سازی است.

- تا وقتی که روی کالا و خدمات قیمت گذاری کنیم، خصوصی سازی را قبول نداریم.

- تا وقتی که پول و ثروت را چیز بدی بدانیم، خصوصی سازی را قبول نداریم.

- تا وقتی که سرمایه دار را کسی بدانیم که خون مردم را در شیشه می کند، خصوصی سازی را قبول نداریم.

- تا وقتی که در ارائه امور داخلی بخش خصوصی دخالت کنیم و بگوئیم چه فردی را استخدام کند یا بیرون کند و چقدر حقوق بدهد یا ندهد یا بیمه بکند یا نکند و... یعنی به خصوصی سازی اعتماد نداریم و آن را نشناخته ایم . 

راز موفقیت و شکست خصوصی سازی

نظارت بر کیفیت ارائه خدمات (سلسه عصبی باید موفق عمل کند).

 

ایده "حقوق شهروندی" و سیر تاریخی آن

"شهروندی" (citizenship) مفهوم جذابی است و عموم مردم در جامعه مدرن از آن بهره می ­برند. گروه­های فکری و سیاسی نیز همواره تلاش دارند از زبان شهروندی برای حمایت از سیاست­های خود بهره ­برداری کنند.

لیبرال­های اروپائی بدین دلیل "شهروندی" را ارزشمند می­دانند که با اعطای حقوق، فضای لازم را به فرد می­دهد تا فارغ از هرگونه دخالت، منافع خود را دنبال کند و در وجه اساسی نیز در شکل دادن به نهادهای حکومتی عمومی دستی داشته باشند. بنابراین "شهروندی" به عنوان یک ایده از جذابیت زیادی برخوردار است. از اواخر دهه 1980 م متفکران اروپائی (جناح چپ) "شهروندی" را به عنوان یک ایده بالقوه رادیکال پذیرفتند. در حالی که در گذشته نگرش کلی پیروان تفکر چپ و مارکسیستی در مورد "شهروندی" باسوء ظن همراه بود. آنها شهروندی را نه راه ­حل برای بی­ عدالتی­های سرمایه داری بلکه بخشی از خود مشکل به حساب می­آورند. در واقع در نظر آنها "حقوق شهروندی" به یک منطق سرمایه داران آغشته شده است. 

شهروند و حقوق شهروندی

شهروندی (انگلیسی: Citizenship) همانطور که روشن است از مشتقات شهر (City) است . شهروندی را قالب پیشرفتهٔ «شهرنشینی» می‌دانند. به باور برخی از کارشناسان، شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام گذارده و به مسئولیت‌های خویش در قبال شهر و اجتماع عمل نمایند به «شهروند» ارتقاء یافته‌اند.

شهروندی تا پیش از این در حوزهٔ اجتماعی شهری بررسی می‌شد اما پس از آن شهروندی مفاهیم خود را به ایالت و کشور گسترش داده‌است، اگرچه امروزه بسیاری به شهروندی جهانی نیز می‌اندیشند. شهروندی امروزه کاربردها و معانی مختلفی یافته‌است. 

جایگاه شهروند درحقوق و قوانین شهری

حقوق شهری در حقیقت حقوق و قوانین ناظر به زندگی شهری بوده که در جهت تحقق عدالت اجتماعی در شهر وضع و اجرا می گردد .

دامنه و گستره حقوق شهری شامل برنامه ریزی و مدیریت شهری است و طیف وسیعی از فعالیتهای مربوط به شهرسازی ، طراحی ، توسعه شهری ، اقتصاد شهری ، سیاست شهری و فرهنگ شهری را تحت پوشش قرار می دهد .

قوانین و مقررات شهری مناسب ، پویا ، عینی و انعطاف پذیر پیامدهای مساعدی برای بهبود زندگی شهری و برنامه ریزی و مدیریت شهری دارند .

ناکارائی و نامناسب بودن قوانین و مقررات شهری در تمامی زمینه ها پویائی زندگی شهری و برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری را مختل می کند . 

شهر، شهروند، تمدن شهری

اداره شهرها در عصر کنونی اهمیتی ویژه یافته و برنامه مدیریت تحولات اجتماعی (most) که به ابتکار یونسکو از دهه 90 آغاز شده شامل تحقیقات درخصوص تحولات محیط شهری و سپس انتقال نتایج تحقیق به مسئولان شهرهاست.

یونسکو معتقد است که شهرها و مخصوصا کلانشهر‌ها آزمایشگاه‌ عصری جدید هستند که سرنوشت جامعه بشری در آنها رقم می‌خورد. از آغاز قرن آینده اکثریت جمعیت جهان را شهرنشینان تشکیل خواهند داد و جمعیت شهری جهان تا 2015 نسبت به 1950 دو برابر خواهد شد. در این فاصله، جمعیت شهرهایی که بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارند نیز هشت برابر خواهد شد. این روند سرگیجه‌آور شهرنشین شدن که در غالب کشورهای فقیر همچنان ادامه دارد، هم توازن طبیعی و هم ساختار‌ها و تناسب‌های انسانی و اجتماعی را مختل می‌کند. 

نظریه عدالت اجتماعی در جغرافیای شهری

نابرابری افراد از لحاظ ثروت ، قدرت و شان اجتماعی ، با وجود شباهت استعدادهایشان واقعیت انکار ناپذیر در همه جوامع بوده است . وانگهی هیج ارتباط معنا داری میان نابرابری در ثروت وقدرت ونابرابری در استعدادهای طبیعی وجود نداشته است . بنابراین ؛ دفاع از این نابرابری ها ویا نفی آنها موضوع بحث اصلی عدالت را تشکیل می دهد (بشیریه ، 1375،36) . از نظر برایان بری نظریه عدالت اجتماعی نظریه ای ست که در باره نوع ترتیبات اجتماعی بوده وقابل دفاع باشد . وی معتقد است در حالی که عدالت اجتماعی یک مفهوم بسیار وسیع است ، اغلب توجه بر روی توزیع در آمد وسایر منابع مرتفع کننده نیاز مردم است که به شرایط مادی جمعیت بستگی دارد(Barry,1989,3 ). جان رالز که از نظریه پردازان علوم سیاسی بود در سال 1971 تئوری عدالت را مطرح نمود . تئوری جان رالز به رغم اینکه موضوع گسترده ونتیجتا" انتقاد بر انگیز بود ولی هنوز تا حد بسیار زیادی نفوز خود را در برخی از مباحث اخیر عدالت اجتماعی حفظ کرده وهمچنین در طرح یک چارچوب نظری در خصوص « نیاز انسان » موثر بوده است. (564، 1994،Johnston et al ).  

جایگاه عدالت در برنامه ریزی شهری

اصول بنیادی شهر سازی در چهار مقوله اساسی «عدالت ، کارایی ، کیفیت محیطی و سرزندگی » است .

که عدالت می تواند سه اصل را تحت تاثیر قرار دهد که در برنامه ریزی شهریی عدالت شامل مفاهیم زیر می باشد :

عدالت به معنی توزیع متناسب عملکرد ها وخدمات ، دسترسی مناسب به مراکز خدمات دهی وفعالیتی ، بدون تبعیض وتفاوت گذاری بین ساکنان یک شهر ومنطقه شهری است که میزان تحقق این اصل با معیارهای زیر مشخص می شود .