شهر الکترونیک مشهد

مقدمه

عمق وظایف و پیچیدگی روابط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی در کلانشهرها، نیاز به استفاده از فناوری اطلاعات در فرایند تصمیم گیری را دوچندان ضروری کرده است. امروزه تصمیم گیری ها و برنامه ریزی های کلانشهری بر پایه قابلیت هایی که تکنولوژی و فضای مجازی ایجاد کرده است، انجام می پذیرد.

شهرهای مجازی، شهرهایی الکترونیکی هستند که با تکیه بر نرم افزار، سخت افزار و پی بستر مورد نیاز برای دسترسی شهروندان، تبدیل به پایگاه داده ای از خدمات دولتی و بخش خصوصی، به صورت شبانه روزی بر روی شبکه وب شده اند. بدین ترتیب می توان در پیچیدگی روابط، خدمات را به شیوه ای مطلوب، سریع و کم هزینه از هر مکان و در هر زمان ارائه یا دریافت کرد.  

باید توجه داشت فهم شهر مجازی، منهای درک شهر واقعی امکان پذیر نیست. شهرسازی واقعی – مجازی به ظرفیت های واقعی شهر در کنار ظرفیت های مجازی شهر توجه می کند و شهر را با توجه به این دو فضا می سازد. (عاملی:1384) شهر مجازی و شهر واقعی از پیوندی جدایی ناپذیر برخوردار می باشند. هدف نهایی در چنین فضایی را می توان استفاده فعال و همزمان بیش از یک کاربر از یک موقعیت شهری دانست که در آن ظرفیتی منعطف تولید می شود که سرعت و برد خدمات رسانی شهری و بهره مندی از خدمات دولتی و شهری از محدودیت های فیزیکی فراتر می رود.

در این مقاله شهر الکترونیک مشهد مورد مطالعه قرار می گیرد. هدف آن است که خدمات متفاوت این شهر مورد ارزیابی قرار گیرد تا بتوان از این مجرا الزامات شهر الکترونیک مشهد را درک نموده و معایب و نواقص آن را دریافت.

 شهر مشهد

مشهد یکی از کلانشهر های ایران است که در وحله اول مکانی توریستی به واسطه جاذبه زیارتی آن، یعنی وجود حرم اما رضا (ع) در آن می باشد. این مساله باعث شده است این شهر نه تنها جمعیت زیادی را در خود جای دهد که به دلیل امکانات اقتصادی این شهر دوچندان می شود، بلکه همه ساله جمعیت زیادی را به نام مسافر به خود می بیند که باعث می شود این شهر علاوه بر این که در سطحی افقی رشد می یابد در سطحی عمودی نیز رشد بیابد. این به معنای رشد فیزیکی روزافزون این شهر است. بر این اساس خدمات متفاوت اجتماعی و شهری در سطح شهر مشهد، پیچیدگی خاصی می یابد که از یک سو می بایست پاسخگوی نیازهای ساکنین دائمی شهر باشد و از سوی دیگر نیازهای متفاوت مسافران همیشگی این شهر را اجابت نماید که خود باعث حفظ موقعیت این شهر به عنوان یکی از جاذبه های مهم توریستی کشور و منبع درآمد از این راه می باشد.

این دو مساله در کنار هم تمام برنامه ریزی های شهری مشهد را تحت الشعاع قرار می دهد. این امر با ایجاد فضای مجازی و شکل گیری شهر الکترونیک، فرصتی یافته است تا بتواند با انتقال بخشی از خدمات به این فضا، پیچیدگی و اغماض خدمات رسانی در سطح شهر را تخفیف دهد. 

 شهر الکترونیک مشهد

شهر الکترونیک مشهد را می توان در سایت http://www.e-mashhad.ir/ دید. این شهر مجازی تقریبا تمامی خدمات مورد نیاز شهری را تحت پوشش قرار می دهد. می بایست دو نقش اطلاع رسانی و خدمات رسانی را از هم متمایز کرد. مهم ترین نقشی که این سایت ایفا می کند، اطلاع رسانی در مورد ابعاد متفاوت خدمات رسانی شهر مشهد است. بر این اساس در این سایت بخش های متفاوتی وجود دارد که می توان در بخش های متفاوت زیر مشاهده کرد:

-         معرفی و بیان تاریخچه و ویژگی های طبیعی شهر مشهد که شامل یک نقشه بلوکی از سطح شهر نیز می باشد.

-         معرفی بخش های مختلف مدیریت شهری شامل استانداری، شورای اسلامی، شهردار، شهرداری و چارت سازمانی آن.

-         بانک اطلاعات شهری که شامل اطلاعات جامعی در مورد مرکز پلیس، مراکز اداری، بانک های خصوصی و دولتی، دانشگاه ها و مراکز آموزشی، بیمارستان ها، داروخانه ها، پایگاه های اورژانس، مساجد، پارک ها، جایگاه های سوخت رسانی، اماکن ورزشی، کتابخانه ها، آزانس های مسافرتی، هتل ها و مهمانسراها،  مجتمع های تجاری و خطوط اتوبوس رانی می باشد. که در تمام این موارد، آدرس و شماره تلفن مراکز مورد نظر در اختیار کاربر قرار می گیرد.

-         بخش دیگر این اطلاع رسانی مربوط به اخبار شهر و استان است که به صورت روزانه به روز می گردد.

-         اطلاعات مربوط به آب و هوا، اوقات شرعی و نرخ ارز از دیگر خدمات اطلاع رسانی این سایت می باشد.

علاوه بر نقشی که در مورد اطلاع رسانی شهری مطرح شد، شهر الکترونیک مشهد اقدام به ارائه برخی خدمات می کند. این عمل از طریق امکان متصل شدن به سایت ها و مراکز خاصی که مربوط به ارائه خدمات می باشند صورت می پذیرد که در واقع فرد را از محیط شهر الکترونیک به زیرمجموعه های خارج از آن هدایت می کند. می توان این خدمات را در موارد زیر مشاهده کرد:

-         وجود لینک هایی که کاربر را به صفحاتی نظیر چکیده سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، استانداری خراسان رضوی، شورای اسلامی شهر، شهرداری مشهد، آستان قدس رضوی، دانشگاه فردوسی مشهد، شبکه سراسری رزرواسیون هتل های مشهد و اتحادیه هتلداران مشهد منتقل می کند.

-         بخشی به نام زندگی در شهر که خدمات را با توجه به سه زیرگروه «خانه و خانواده»، «کودکان و نوجوانان» و «جوانان» تقسیم می کند و در هر بخش خدمات متفاوتی ارائه می گردد. به عنوان مثال در بخش خانه و خانواده مسائل مربوط به آشپزی، خانه داری و مشاوره به صورت لینک به سایت های مربوطه ارائه می گردد. در بخش کودکان مسائل مربوط به کودکان نظیر تفریح و سرگرمی و اتصال به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان دیده می شود و در بخش مربوط به جوانان مسائل مربوط به کنکور، دانشگاه و سربازی وجود دارد. همه این قسمت ها کاربران را به صفحات مربوطه متصل می کند تا خدمات مورد نیاز خود را جستجو نمایند.

-         سرویس های الکترونیک نظیر پرداخت اینترنتی قبوض، خدمات اینترنتی تلفن همراه، رزور اینترنتی بلیط هواپیما، خدمات اینترنتی تلفن ثابت، رزور اینترنتی بلیط قطار و رهگیری مرسولات پستی می باشد که البته در این میان تنها امکان رزرو هواپیما از طریق اینترنت میسر است و سایر خدمات به راحتی اجرا نمی شوند یا اصلا اجرا نمی شوند.

 نواقص و محدودیت ها

در شهر الکترونیک مشهد هرچند تمامی خدمات سعی شده است که تحت پوشش قرار گیرد و از این منظر قدم مفیدی برای معرفی تمامی بخش های شهر و خدمات متفاوت مورد نیاز برداشته است، با این وجود می توان مسائلی را دید که توجه به آنها و مترفع ساختن مشکلات و نواقص می تواند در راه بهبودی کیفیت و کارایی آن عمل کند. این موارد را می توان به صورت زیر بیان کرد:

-         نخست مساله کمبود لینک ها است. یکی از راهکارهایی که می تواند کارایی شهر الکترونیک را بیفزاید، ایجاد امکان لینک به تمامی اداره ها و مراکزی است که در سایت معرفی شده است. در واقع در بخش معرفی ها که بخش اعظم این سایت را تشکیل می دهد، کمبود وجود لینکی از مراکز مربوطه حس می شود. به عنوان مثال زمانی که ورزشگاه های متفاوت یا بانک های متفاوت معرفی می شوند، در کنار تلفن و آدرس آنها، سایت آنها نیز ذکر شود و امکان لینک مستقیم از فضای شهر الکترونیک مهیا باشد.

-         خیلی از گزینه های موجود در این سایت باز نمی شوند. این امر را می توان ناشی از مشکلات فنی و سخت افزاری یا عدم تکمیل روند شهرسازی الکترونیکی مشهد دانست. این امر بدان معنا است که کارایی این سایت با بازنشدن بسیاری لینک ها، زیر سوال می رود.

-         اولویت در ساخت شهرهای مجازی در مورد این کلان شهر توجه به ماهیت توریستی مجازی آن است. شهر الکترونیک مشهد، هویت توریستی شهر را به خوبی نمایان نمی کند. نخست این مساله را در ظاهر سایت می توان دید که با گرافیک سایت شهرداری مشهد یکی است و آن را نه هویتی مستقل به نام شهر الکترونیک مشهد، بلکه بخشی از شهرداری مشهد کرده است. همچنین در این سایت لینکی مربوط به زائران و گردشگران دیده می شود، اما به دلیل باز نشدن این لینک اساسا نمی توان از آن استفاده کرد. خصوصا در مورد حرم امام رضا (ع)، لینکی برای مشاهده مستقیم مراسم حرم وجود دارد، ولیکن به دلیل باز نشدن نمی توان از آن استفاده کرد. بنابراین می بایست توجه ویژه ای در گرافیک این شهر برای بازنمایاندن هویت توریستی آن قائل شد به نحوی که آن را به صورت هویتی به نام شهر الکترونیک (مستقل از شهرداری که شهرداری بخش آن باشد) نمایان گردد.

-         شهرهای مجازی به دلیل فارغ بودن از محدودیت های مکانی این ویژگی را دارند که کاربران را از سرتاسر جهان به سوی خود جذب کنند. در این سایت توجهی به کاربران خارجی زبان نمی شود. بنابراین نمی تواند شهر مشهد را برای مسافران خارجی زبان فراهم نمی کند. ضروری است که مساله چندزبانی در سایت مطرح شود.

-         شهر الکترونیک مشهد برای دو دسته از مردم قابلیت استفاده ندارد. نخست افراد بی سواد است و دوم افراد نابینا. هردو دسته از این افراد به یک روش می توانند امکان استفاده از شهر الکترونیک را داشته باشند و آن افزودن امکان ارتباط صوتی در درون سایت می باشد.

-         این سایت جز چند آلبوم عکس محدود، هیچ نشانی از تصویر ندارد، بنابراین تبدیل به روزنامه ای متن محور بدون عکس شده است. به نظر می رسد هم به دلیل زیبا شدن سایت، هم به دلیل افزایش کارایی آن و هم استفاده از قابلیت های تصویری سه بعدی که فضای مجازی می تواند فراهم کند، توجه به تصویر خصوصا تصاویر سه بعدی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

منابع

-         عاملی، سعید رضا(1384)دوفضایی شدن شهر: شهر مجازی ضرورت بنیادین برای کلان شهرهای ایران، فصلنامه ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره 2 و 3، صص 133-117.

-         چکیده سند راهبردی شهر الکترونیک مشهد، شهرداری مشهد، سازمان آمار، اطلاعات و و خدمات کامپیوتری