بررسی مشکلات و موانع صنعت جهانگردی در ایران

مقدمه

قرن بیستم همراه با دگرگونیها و تحولات عمیق سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و علمی درون خود سده، انقلاب جهانی توریسم است. انقلابی در صنعت، تولید بازرگانی و تبلیغات توریسم که این صنعت را از زمره بزرگترین و سودآورترین صنایع درآورده است.

افزایش عمومی درآمد کشورهای صنعتی و پذیرفتن قوانین اجتماعی، پیشرفت صنایع حمل و نقل و کاهش هزینه های سفر از جمله عواملی است که باعث گسترش سیرو سیاحت بین المللی می گردد.

سفر به دیگر نقاط می تواند عامل مهم پیشرفت اجتماعی و فرهنگی تلقی شود، سفر عاملی است که امکان برخورد تمدن ها را فراهم می آورد، به بهتر شدن نهادهای آموزشی می انجامد و اندیشه های جدید و نوآوریهایی را پدید می آورد و یا آنها را به دیگر سرزمینها منتقل می کند.

ایران با تکیه بر توریسم منطبق با اصول و مبانی فرهنگ انقلاب اسلامی، سازماندهی و گسترش آن را در برنامه های توسعه اقتصادی اجتماعی مورد توجه قرار داده است. از اینرو از میان برداشتن موانع و مشکلات موجود در صنعت جهانگردی ایران، در واقع راه را برای دستیابی به اهداف و مقاصد هموار می کند.  

یک برنامه ریزی دقیق در این راستا به دنبال یافتن راه حلهای منطقی و قابل اجرا برای حل مشکلات و معضلات است، چرا که محور اصلی اجرای برنامه هایی پیش بینی شده حذف موانع و مشکلات بازدارنده است بحث در ابعاد گوناگون ایرانگردی و جهانگردی از دیدگاههای مختلف و تلقی آن به عنوان یک محور اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین قیاس سهم و جایگاه ایران در این صنعت با کشورهای سیاح پذیر جهان، دشواریها و تنگناهای صنعت ایرانگردی و جهانگردی در ایران را می نمایاند. تنها از طریق رفع این دشواریها و معضلات است که صنعت جهانگردی ایران جایگاه خود را خواهد یافت و هدفها و  ایده آلها قابل دسترسی خواهد شد.

بررسی مشکلات و دشواریها و محدودیتهای این صنعت در بحث راهیابی به توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی به خودی خود یک وجه تحقیقی و پژوهشی از بخش پدیده جهانگردی محسوب می شود. مشکلات و محدودیت های صنعت مذکور کدامند؟

این سؤالی است که از دیدگاههای گوناگون پاسخهای مختلفی به همراه دارد. راه حل مشکلات و دشواریها در آن است که به همه دیدگاهها توجه شود و محدودیتهای موجود از تمام ابعاد مورد نظر قرار گیرد برای مثال از ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و … تا ان شاء الله مشکلات موجود از میان رفته و راه توسعه و رشد این صنعت هموار گردد.

بررسی مشکلات و موانع فرهنگی جهانگردی در ایران

موانع و تنگناهای فرهنگی موجود در جهانگردی ایران ابعاد مختلفی دارد که اهم این موانع را می توان به شرح ذیل بر شمرد:

۱-  بیم از اثرات مخرب جهانگرد بر فرهنگ

نگاهی به دیدگاههای افراد جامعه در ارتباط با ورود جهانگردان به ایران حاکی از آن است که بسیاری از افراد هنوز هم جریانهای توریستی را با دید منفی ارزیابی می کنند و چنین می پندارند که توریسم موجب تخریب و آسیب رسانی به فرهنگهای محلی در کشور می شود.

زمانیکه باور داشته باشیم که فرهنگ غنی و پالایش یافته ای داریم و در پرتو این فرهنگ غنی رفتاری سنجیده و حساب شده با جهانگردی می توانیم داشته باشیم، نباید از جریانهای توریستی وحشتی بخود راه دهیم بلکه ورود جهانگردان را بیشتر نوعی صدور فرهنگ و ارزشهای فرهنگ تلقی کنیم و با گنجاندن تعداد برنامه های اصولی در نحوه مسافرت و سیر و سیاحت جهانگردان از انها را از عناصر فرهنگی خویش متأثر نماییم.

در این زمینه می توان به نحوه تدارک مکانهای مورد بازدید جهانگردان، نحوه اطلاع رسانی به آنها چگونگی تبلیغ استانداردها به الگوها و عناصر فرهنگی خودی و کیفیت سیر و سیاحت اشاره کرد. کیفیتی که بتوان در حین جالب کردن جاذبه های مورد بازدید و خدمات رسانی رفاهی مناسب، بستر مناسبی برای اشاعه فرهنگ و ارزشهای اسلامی فراهم کرد و ضمن ایجاد شرایطی مناسب، توریست در زمان بازگشت به وطن خویش، علاوه بر کسب خاطرات شیرین و جالب با دست مایه های فرهنگی مناسب که آموخته است همراه باشد.

۲-  پندارهای نادرست جهانگردان از ایران

یکی دیگر از موانع فرهنگی موجود در زمینه جذب توریست به کشور، پندارهای نادرست بسیاری از توریستهای خارجی درباره ایران و پندارهای نابجای پاره ای از مسوولین دیگر کشورها در مورد این کشور می باشد.

انعکاس پاره ای از مسایل بعد از انقلاب به طور نادرست از سوی محافل خبری مختلف در جهان موجب شده است تا پیشینه ذهنی نامناسبی از طرز رفتار ایرانیان با خارجیان ایجاد شود و بسیاری از افراد جهانگرد که خواهان مسافرت به ایران هستند، انگیزه لازم برای مسافرت به ایران پیدا نکنند.

پاره ای از اینگونه مسایل به دلیل جو تبلیغاتی غیر واقعی و مسایل ارتباطی جمعی جهانی می باشند.

بنابراین نحوه تبلیغ و پیراستن پیش داوریهای موجود از جمله مسایلی است که می بایست در بازایابی توریسم ایران قرار گیرد.

۳-  عدم تبلیغات مناسب در زمینه جاذبه های سیاحتی ایران

عدم شناخت جهانگردان از جاذبه های کشور موجب کاهش میزان جهانگردی در کشور شده است. علاوه بر آن در خارج از ایران نیز تصویر نامناسبی از کشور ترسیم شده است. لازم است رسانه های ایران بویژه؛ رادیو و تلویزیون نقشی فعال در زمینه معرفی واقعیتهای اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی ایران ایفا کنند.

در این زمینه نمایندگیها و رایزنیهای ایران نیز می توانند نقش اساسی و بهینه ای داشته باشند. علاوه بر ان تبلیغات قوی می تواند در آگاهی دادن به توریستها در مورد آب و هوای نواحی مورد نظر از لحاظ خوراک و پوشاک، آداب و رسوم، حمل و نقل، نقشی اساسی ایفا کنند.

در مجموع صنعت تبلیغاتی صنعت ایرانگردی و جهانگردی ایران از جنبه های مختلف به عنوان نکته ای برجسته در خور تأمل و تعمق است. نارسایی در وسایل اطلاع رسانی، کمبود و حتی فقدان نشریات مختلف، ژورنالها، مجلات و اطلاعات جهانگردی برای معرفی جاذبه ها، عدم امکانات و راهنمایی مسافران، عدم وجود نقشه های سیاحتی و مصور و راهنمای شهرها به زبانهای مختلف و بسیاری موارد دیگر از جمله محدودیتهای تبلیغات داخلی است.

تبلیغ در جهت اشاعه و توسعه هر چه بیشتر مسافرت در محدوده مرزهای جغرافیایی یک کشور به منظور آشنایی مردم با نقاط جذاب آن کشور و جلوگیری از مسافرتهای پی در پی و بی رویه به خارج از کشور که به منظور تفریح و گردش انجام می گیرد، اساساً از اهمیت خاصی برخوردار است.

بنابراین با توجه به اینکه یکی از اقدامات مهم در راه رسیدن به توسعه صنعت فوق تبلیغات است اصلاح کیفیت توزیع و دسترسی آسان به بروشورها، نقشه های جهانگردی و سیاحتی ضروری است. لذا در توزیع و عرضه محصولات جهانگردی، اصلاح تصویر وضعیت فعلی در داخل و خارج از کشور و ترغیب جهانگردان برای آمدن به کشور مهم به نظر می رسد و در غیر این صورت نمی توان در ظرفیت توسعه و تقویت این صنعت گامی اساسی برداشت.

کشور ایران با همه جاذبه های بزرگ و جهانگردی که در اختیار دارد، می تواند در نهایت سهولت از اینهمه امکانات و آثار ارزشمند استفاده های تبلیغاتی بسیار وسیعی بنماید. تاریخ گذشته ایران می تواند به عنوان بهتیرن حربه تبلیغاتی در خدمت معرفی ایران به کشورها و ملل جهان قرار گیرد.

روشهای تبلیغاتی که ایران می تواند برای جلب جهانگردان در بازارهای صادر کننده جهانگرد مورد استفاده قرار دهد و آنها برای تبلیغات خود استفاده نمایند عبارتند از:

۱-  موقعیت خاص جغرافیایی که ایران به عنوان دروازه های تمدن بزرگ شرق و غرب

۲-  تلاقی و درآمیختگی عناصر فرهنگ باستانی و فرهنگ پربار اسلامی در ایران

۳- وجود آثار باستانی و تاریخی و حتی ماقبل ایران

۴-  سهم ایران در پیشبرد تمدن و فرهنگ جهان

۵-  آداب و رسوم مخصوص ایرانیان در گذشته و حال

۶- هنر و صنعت گذشته و حال ایران

۷- مقام و شهرت فلاسفه و اندیشمندان ایرانی

4-  عدم شناخت سلایق جهانگردان و سیاحان خارجی

یکی از مهمترین ابزارها برای جذب جهانگردان خارجی میزان آشنایی با انگیزه سیاحان، سلایق و علایق آنانست.

با توجه به عناصر فرهنگی، ارزشها و هنجارها حاکم مناسب است که آگاهی و شناخت کافی از علایق و انگیزه های سیاحان خارجی داشته باشیم. بالاخص در ارتباط با سیاحان کشورهای مسلمان و آسیایی که هم از نظر مذهبی و هم از نظر فرهنگی نزدیکی بیشتری با ما دارند.

۵-  مشروط کننده های فرهنگی و مذهبی کشور

مسایل مذهبی موجبات مشروط سازی در ورود جهانگردان می شود. خصوصاً خانمها که در بدو ورود باید از نظر حجاب ضوابطی داشته باشند واین ضوابط و قواعد قیود تورستها می شود، این قیود و محدودیتها سبب می گردد جهانگردان کمتر جذب سفر به ایران بشوند. به عبارت دیگر برنامه ریزی مناسب جهانگردی باید به نحوی باشد که در حین حفظ ارزشها و عناصر ارزشمند فرهنگی، بتواند آنگونه که شایسته است نسبت به جذب سیاحان و جهانگردان خارجی اقدامات لازم را به عمل آورد. در این زمینه بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنعتی توانسته اند از این عناصر محدود کننده و مشروط کننده بطوری دقیق و برنامه ریزی شده بهره برداری کنند که در حین حفظ ارزشها و اصالتهای فرهنگی خویش آنها را به عنوان جاذبه های فرهنگی به جهانگردان معرفی کنند، بنابراین مشروط کننده های صنعت جهانگردی کشور نباید آنچنان مطرح شود که هیچ جهانگرد خارجی به ایران نیاید، بلکه اتفاقاً از مشروط کننده های صنعت جهانگردی باید به عنوان مکانیزمهای جلب جهانگرد استفاده شود.

۶- موانع فقهی و مذهبی

بسیاری از جهانگردان غیر مسلمان مشتاق دیدار از اماکن مقدس ایران بوده اند که با توجه به غیر مسلمان بودن و به جا نیاوردن آداب لازم در زمینه ورود به این اماکن با مشکل مواجه بوده و هستند. مادامیکه چنین تنگناهای ساختاری وجود داشته باشد، کوشش در جذب جهانگردان خارجی آنهم جهانگردان غیر مسلمان با موانع و مشکلاتی مواجه خواهد بود.

۷-  وجود برخی برخوردهای نامناسب در فرودگاه چه در بخش پلیس گذرنامه و چه در گمرک

برخورد صحیح در فرودگاهها به عنوان دروازه های ورودی کشور اثرات تعیین کننده ای را بر ذهن مسافر بر جا می گذارد. بیشترین گلایه اتباع کشورهای منطقه در مراجعه به نمایندگیها در ارتباط با فرودگاه و بویژه گمرک آن است.

۸- ضعف تحقیقاتی و پژوهشی در این زمینه

بدلیل ضعف فعالیتهای جهانگردی تحقیق و مطالعه نیز در این زمینه با رکود و محدودیتهای زیادی روبروست. از بین مؤسسات تحقیقاتی دانشگاهها، هیچ یک گرایش خاصی برای تحقیق در زمینه جهانگردی ندارند. در سالهای قبل از انقلاب، طرح جامع جهانگردی کشور توسط مشاورین توریست کنسولت برای دولت ایران تهیه شده بود همچنین در کنار آن طرحهای موردی و منطقه ای زیادی نیز انجام شده بود. لیکن از آنجایی که شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی لازم برای تهیه این طرحها، پیش فرضهای حاکم بر زمان خود را تعیین و دیکته کرده بودند، متأسفانه در حال حاضر هیچکدام از آنها برای شرایط امروز قابل استفاده نیستند.

منابع و مأخذ:

۱- شناخت جهانگردی – پرویز دیبایی، تهران، ۱۳۷۱، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی،فصل نهم

۲-  گزارش تحقیقاتی جذب توریسم و کشورهای منطقه خلیج فارس، مهدی عابدی

۳- راهیابی به توسعه صنعت ایرانگردی و جهانگردی، سال ۷۵، رضا راجی

۴-  بررسی مشکلات و موانع توریسم در ایران، کتابخانه معاونت تحقیقات آموزش

۵-  پایان نامه کارشناس ارشد، نقش وسایل ارتباط جمعی در توسعه توریسم ایران، مرجانه انصاف سال ۷۴

۶- روزنامه همشهری، شماره ۲۴۱، حلقه اصلی مشکلات توریسم در ایران

۷- روزنامه سلام، شماره ۵۹۰، مشکل اصلی توریسم کشور کمبود سرمایه گذاری است.

۸-  هفته نامه آوای شمال، شماره ۹۷۰، توسعه توریسم در گرو مدیریت نوین است.