(زیرساخت، چالش ها و مشکلات حرکت به سمت شهر هوشمند)

رقیه حاجی زاده طوسی[1]، محمدرضا سمیعی[2]، محمدقاسم موحدی[3]،

گروه مطالعات و سیاستگذاری ICT ،معاونت برنامه ریزی و توسعه شهرداری مشهد)

[e-mail]

چکیده

تراکم جمعیت به ویژه در کلان شهرهای چند میلیونی و نیاز شهروندان به خدمات و ارتباطات بسیار متنوع تر و گسترده تر از گذشته، این ایده را مطرح کرده است که مدیریت شهری به روش سنتی با توجه به تراکم جمعیت و وسعت کلان شهرها و نیاز روزافزون شهروندان به دریافت خدمات متنوع و ارتباطات گسترده، دیگر امکان پذیر نبوده و بکارگیری  فناوری های پیشرفته در جنبه های مختلف مدیریت شهری به امری ضروری تبدیل شده است. مشکلات مربوط به تجمع های شهری معمولاً به وسیله خلاقیت، سرمایه انسانی، همکاری -گاهی چانه زنی- میان دست اندرکاران مربوطه و به وسیله ایده های علمی درخشان به طور خلاصه راه حلهای «هوشمند»، حل شده اند؛ بنابراین عنوان «شهر هوشمند» می بایست بیانگر راه حلهای هوشمندانه ای باشد که پیشرفت شهرهای مدرن را از طریق ارتقای کمی و کیفی بهره وری، میسر می کند.

در این مقاله سعی می شود تعاریفی که از شهر هوشمند وجود دارد ارائه شود تا درک بهتری به دست آید. همچنین در ادامه به بررسی فعالیت های شهر مشهد و بخصوص شهرداری در زمینه حرکت به سمت شهر هوشمند می پردازیم.

---

1- سرپرست گروه سیاستگذاری فناوری اطلاعات و ارتباطات

2- عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

3- کارشناس گروه مطالعات مرکز آموزش سازمان شهرداری ها

  

واژه‌های کلیدی: شهر هوشمند، کلان شهرها

1- مقدمه

جهان پیوسته در حال دگرگونی است و بشر همواره کوشیده است تا بر چالش های موجود غلبه کرده و محیطی را برای زندگی خویش فراهم سازد که در آن به بالاترین احساس رضایت از کیفیت زندگی، دست یابد. در این راستا، شهرها به عنوان خاستگاه تمدن بشری همواره مورد توجه علوم مختلف بوده و فضای پیچیده شهری، پیوسته اندیشمندان را برای رهایی از مشکلات و نارسایی ها و رسیدن به حد متعالی زندگی، به فکر اصلاح و ایجاد ساختارهای جدید شهری وادار نموده است. در هزاره سوم، سیر تغییر در سطح انتظارات شهروندان از مدیریت شهری، معرفی و توسعه فناوری های گوناگون (ارتباطات و فناوری اطلاعات، حمل ونقل هوشمند، انرژی نو و ...)، تغییر رفتار شهرنشینی در دنیا، نگرانی های زیست محیطی و ... شرایطی را فراهم نموده که دستیابی به وضعیت پایدار با روش های کنونی اداره و توسعه شهری، ناممکن ساخته است. در نتیجه برنامه ریزان شهری در سراسر دنیا می کوشند تا با نگاهی یکپارچه به تمامی ابعاد شهرنشینی، مدل هایی را برای توسعه شهرها با هدف پاسخ گویی به انتظارات جدید دنیای امروز توسعه دهند، که شهر هوشمند یکی از آنها می باشد.

2- بیان مسئله

یکی از این مفاهیم جدید در عرصه برنامه ریزی شهری، توسعه شهر هوشمند است. به طور کلی شهر هوشمند به شهری گفته می شود که با بهره گیری از فناوری های جدید، به دنبال دو هدف اصلی یعنی ارتقای کیفیت زندگی و توسعه اقتصاد پایدار است. برای آن که به شهری صفت « هوشمند» اطلاق شود، باید ابعاد و مشخصه های خاصی داشته باشد. از آن جا که شهر هوشمند مفهومی جدید در دنیای امروز است، منابع مختلف ابعاد متفاوتی را برای آن در نظر می گیرند؛ اما تمامی آن ها به دو هدف اصلی فوق توجه ویژه ای دارند، تا بتوانند بیشترین میزان بازدهی را در حوزه زندگی شهری داشته باشند.

برای دستیابی به این هدف شهرها نیازمند بسیج همه جانبه در عرصه های مختلف علمی و پژوهشی هستند. مهمترین نکته در زمینه هوشمند سازی در زندگی شهری اقدام به تغییر در سبک زندگی و فعالیت ها در جهت ارتقا کیفیت زندگی شهری است.

امروزه عملکرد شهری نه تنها به برخورداری شهر از زیرساختهای سخت (سرمایه فیزیکی)، بلکه به طور فزاینده ای به وجود و چگونگی تبادل دانش و زیرساختهای اجتماعی (سرمایه اجتماعی و انسانی) بستگی دارد. شکل اخیر سرمایه (سرمایه اجتماعی و انسانی) در رقابت پذیری شهری نقش تعیین کننده دارد. با وجود چنین پس زمین های، به تازگی مفهوم «شهر هوشمند» به عنوان یک تدبیر راهبردی برای در برگرفتن عوامل تولید شهری مدرن در یک چارچوب مشترک و به ویژه، در بیست سال اخیر برای تأکید بر اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در ارتقای مشخصات رقابتی هر شهر، مطرح شده است. هدف ما در این مقاله، روشن ساختن تعریف اغلب نارسای مفهوم «شهر هوشمند» است. ما در این اینجا قصد داریم تعریفی مانع و جامع از این ترکیب مفهومی ارائه دهیم به نظر می رسد که حضور یک طبقه خلاق، کیفیت محیط شهری و توجه به آن، سطح آموزش و دسترسی به فناوری اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آن برای اداره امور عمومی، همه و همه با ثروت و دارایی شهری در ارتباط مستقیم هستند. این نتیجه الهام بخش تدوین یک دستور کار راهبردی جدید برای شهرها میشود که به آنها اجازه خواهد داد تا به توسعه پایدار شهری و یک چشم انداز شهری بهتر دست یابند.

یکی از مسایل مهم در رسیدن به شهر هوشمند مستلزم جامعه ای هوشمند نیز می باشد. جامعه ای که با تلاش آگاهانه برای استفاده از فناوری های نوین جهت تحول وضعیت فعلی و بهبود سطح زندگی ، توانایی یادگیری از محیط و تعامل با آن به منظور انطباق پذیری هر چه بیشتر را دارد.

3- ادبیات تحقیق:

امروزه، شهرنشینی و توسعه شهری یکی از پدیده های ویژه است. رشد سریع شهرها و پیشی گرفتن آن از توانائی ها و منابع مدیران شهری، ارائه خدمات شهری مناسب را برای مدیران شهری به یک چالش عظیم تبدیل نموده است. همانطور که تعریف می گردد، شهر مکانی است دارای افزونی جمعیت و با تراکم نسبی بالا و وسعت زیاد که در آن مشاغل مختلفی در جریان است و از نظر اجتماعی نا متجانس می باشند. به طور کلی در تعاریف به عمل آمده از شهر یک یا چند معیار از معیارهای زیر مد نظر قرار گرفته است: تراکم جمعیت، اندازه جمعیت، تجانس اجتماعی، خصوصیات فیزیکی و سیمای ظاهری شهر، نوع فعالیت های اقتصادی، روابط اجتماعی، تقسیم کار، کنترل اجتماعی، تحول اجتماعی، نهادها و سازمان های اداری، تفاوت ها و قشر بندی اجتماعی، تاسیسات شهری، طرز زندگی، رفتار و روحیه مردم. امروزه با گسترش تراکم جمعیتی در شهرها به خصوص در کلان شهرها مشکلات زیادی از قبیل ترافیک های سنگین، آلودگی هوا و غیره برای مردم و مدیران شهری به وجود آمده است. حال اگر بتوان این مشکلات را تسهیل نمود، محیط شهری به محیطی جذاب برای مردم تبدیل خواهد شد. شهرداری به عنوان متولی اصلی مدیریت شهری، با هدف قراردادن شهر هوشمند و استفاده از فناوری های نوین نظیر سیستم های هوشمند حمل و نقل، ارائه خدمات الکترونیکی، استفاده از انرژی های نو و ...نقش اساسی در تسهیل زندگی شهری را برعهده دارد.  

هوشمندی در ساده ترین شکل به معنای توانایی یادگیری از محیط و درباره محیط، درک و تعامل با آن در راستای انطباق پذیری با محیط جدید و یا تغییرات انجام گرفته در محیط فعلی است.  بدین ترتیب جامعه هوشمند را می توان جامعه ای دانست که به تلاشی آگاهانه برای استفاده از فناوریهای نوین جهت تحول وضعیت فعلی و بهبود سطح زندگی و کار در منطقه مربوطه، در مقیاسی قابل توجه و بنیادین، مبادرت می ورزد.

4- ضرورت تحقیق:

همان طور که پیشتر اشاره شد، چالش های متعددی حرکت به سوی شهر های هوشمند را به الزامی جدی بدل کرده است. تا پایان سال 2012 بیش از 140 شهر دنیا برنامه های هوشمندسازی را آغاز کرده اند که بیشتر آنها در آمریکای شمالی، اروپا و آسیای شرقی قرار دارند.

عامل پیش نیاز شهر هوشمند را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد. اولین گروه مشتمل بر عامل های بیرونی است که بر زندگی مردم اثر می گذارد که این عامل ها شامل محیط های شهری و جهانی است. دومین گروه شامل عامل های درونی است که به علت تغییر در دیدگاه و ارزش های مردم به وجود می آید.

1-4- تغییر محیط جهانی و آثار شهرنشینی (عوامل بیرونی)

پیش نیاز ایجاد شهر هوشمند در سراسر دنیا آمادگی برخورد با تغییرات آب و هوا، جمعیت و .... می باشد.

•         تغییر آب و هوا

گرم شدن زمین به دلیل نشر گازهای گلخانه ای ناشی از فعالیت های صنعتی عامل شناخته شده افزایش دمای جهانی و در نتیجه گرم شدن زمین می باشد. این تغییر آب و هوا علاوه بر تاثیر بر سیستمهای محیطی، به واسطه افزایش بلایای طبیعی نظیر خشکسالی و سیل بر سیستم های اقتصادی نیز تاثیر گذار است.

•         افزایش جمعیت و کاهش منابع

بر طبق اعلام صندوق جمعیت سازمان ملل متحد (UNFPA) جمعیت جهانی در 31 اکتبر سال 2011، به هفت میلیارد رسیده است که یک افزایش 2.8 برابر جمعیت 2.5 میلیاردی در سال 1950 است. جمعیت جهان رو به افزایش است و پیش بینی می شود که در سال 2050 به 9.3 میلیارد برسد. با پیشرفت اقتصادی، رشد سریع جمعیت به رشد فزاینده ای در مصرف منابع منجر می شود، منابع طبیعی به سمت تهی شدن می رود.

•         تمرکز جمعیت در شهرها و آثار شهرنشینی

سازمان ملل متحد پیش بینی کرده است که جمعیت شهرهای اقتصادی در حال ظهور بر جمعیت روستایی در سال 2020 پیشی خواهد گرفت و نزدیک به 70 درصد جمعیت جهان تقریبا در سال 2050 در شهرها زندگی خواهند کرد. این عامل سبب مسائل شهری متعددی می شود که از آن جمله می توان افزایش محله های کثیف و آلوده، آلودگی هوا، کاهش آب آشامیدنی شیرین، فاضلاب، منابع انرژی، تراکم ترافیک و رها سازی پسماند اشاره کرد. در چنین شرایطی است که توسعه شهر هوشمند به منظور پاسخگویی به مسائل شهری و بررسی موضوعاتی از قبیل کارآیی (بهره وری) یا معرفی تکنولوژی های جدید امری لازم و ضروری است.  

2-4- تغییر سبک زندگی (عوامل درونی)

یکی از پیش نیازهای اساسی شهرهای هوشمند تغییر در سبک زندگی مصرف کنندگان به عنوان یک تغییر در عامل های درونی می باشد. این تغییر به عنوان یک تغییر در ارزش ها محسوب می شود که در اقتصادهای توسعه یافته امری قابل پیش بینی است.

•         از مالکیت تا سهم داشتن

در سالهای اخیر تغییر عمده ای در روش مصرف کالا و خدمات مردم روی داده استدر گذشته مردم از طریق خرید اجناس، مالک آنها می شدند و احساس آسایس و رضایت می کردند. اما امروزه با توجه به تنوع خدمات و محصولات و همچنین افزایش تعداد مصرف کنندگان احساس رضایت و آرامش در بعضی مواقع از طریق اجاره یا اجاره به شرط تملیک ایجاد می شود.

سه تغییر ویژه بر این تبدیل در سبک مصرف گرایی از حالت مالکیت به شراکت تاثیر می گذارد. اولین تغییر آنست که آنچه که به مصرف کننده پیشنهاد می شود، بیشتر نامحسوس و در حال تبدیل از کالا به خدمات است.

دومین تغییر دیدگاهی است که با در نظر گرفتن هزینه های خرید و نگهداری کالا و تاثیر پیوسته آن بر محیط، قرارداد شراکت را نسبت به مالکیت موجه می کند.

سومین تغییر این است که مالکیت مشارکتی همه چیز، مصرف کننده را از محدودیت های گذاشته شده آزاد می گرداند و این امکان را فراهم می کند که آنچه را که در هر زمان خواستار آن شدند در دسترس باشد. این تغییر روش مصرف گرایی مردم احتمال دارد بر طبیعت شهر و تجهیزات موجود در آن تاثیر گذارد. سیستم ها و خدماتی که شهرها فراهم می کنند لازم است تغییر یابند تا با این ارزش های جدید مصرف کننده مطابقت داشته باشند.

•         افزایش اهمیت ارزش های غیر پولی

روشهایی که مردم برای پرداخت خدمات استفاده می کنند نشان دهنده علایم تغییر است. چه بسا اینترنت این حوزه ها را برای مردم آماده و عرضه می کند تا از این طریق اطلاع رسانی عمومی نمایدشهرهای آینده نیاز دارند تا مکانیزمها و زیر ساخت هایی را فراهم کنند تا راه را برای دیگر اشکال پیچیده و متنوع مبادله ارزش باز گذارند تا به آرامی اتفاق بیافتند.  

•         تنوع رو به رشد در زمینه فرصت های جدید برای کار و مطالعه

5- تعاریف شهر هوشمند از دیدگاه های مختلف

همانگون که می دانید قرن 19 قرن امپراتوری بود،  قرن 20 قرن دولت های ملی و قرن 21 قرن  کلان شهرهاست. شهرها در سراسر جهان درحال تغییرات پی درپی و نمایش پویایی پیچیده هستند. همگام با رشد شهرها، برنامه ریزان «سیستمهای پیچیده ای برای تأمین مواد غذایی در مقیاس بین المللی، آب رسانی در مسافتهای طولانی و دفع زباله های محلی، سیستم های مدیریت ترافیک شهری و مواردی از این قبیل را ابداع می کنند و کیفیت تمامی نهاده های شهری از این دست، تعیین کننده کیفیت زندگی ساکنان شهری است». هنگامی که «تعریف شهر هوشمند» را در جستجوگر گوگل دنبال کردیم، در میان اولین نتایج جستجو، پیوندهایی به یک ارائه دهنده خدمات ارتباطات، یک ایستگاه رادیو در آمریکا، یک مهمان سرا در ادینبرو، ابتکار عمل «موتور نوآوری آمستردام» و مانند اینها را یافتیم؛ اما نشانی از یک تعریف مناسب نبود. در سال¬های اخیر مفهومی با عنوان شهر هوشمند مورد توجه مدیران و برنامه ریزان مدیریت شهری در سراسر جهان به ویژه کشورهای پیشرفته قرار گرفته که هریک با توجه به نیاز و الزامات شهری خود اقدام به ارائه تعریفی در این زمینه نموده اند. تعاریف مختلفی برای شهر هوشمند ارائه شده است که از جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

شهر هوشمند عبارت است از شهری مبتنی بر به کارگیری فناوری در یک رویکرد راهبردی برای زندگی و رفاه و توسعه اقتصادی بهتر.

شهر هوشمند عبارت است از یک شهر دیجیتالی که برای شهروندانش امکان استفاده از فناوری های و زیرساخت هوشمند را فراهم می آورد.

شهر هوشمند: شهری است که با سرمایه گذاری در سرمایه های انسانی و اجتماعی و زیرساخت فناوری ICT، توسعه اقتصادی بهتر و کیفیت بالای زندگی را ارائه می کند.

شهر هوشمند عبارتست از شهری که کلیه فرآیند های جاری و روزمره در آن از طریق جدیدترین تکنولوژی های روز دنیا  مدیریت شود.

به هرحال در دیدگاه های مختلف به مفهوم شهر هوشمند چند نکته مشترک وجود دارد: استفاده از فناوری های دیجیتال و ICT به عنوان اصلی ترین فناوری در شهر هوشمند، لزوم زیرساخت های لازم، نقش شهروندان هم به عنوان خدمات گیرندگان نهایی و هم به عنوان مشارکت کننده در هوشمندی شهر. ] Chourabi H., Nam T., 2012))

به طور کلی شهر هوشمند شهری است که با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات هم زیرساخت های حیاتی و هم اجزای خود را تعاملی تر و کارآمد تر ساخته و شهروندان را آگاه تر کند. به عبارت دیگر در یک تعریف جامع تر، شهری را می توان به عنوان «هوشمند» در نظر گرفت که سرمایه گذاری های آن در بخش سرمایه های انسانی و اجتماعی و زیرساخت های ارتباطات باعث تقویت توسعه اقتصادی پایدار و بالا بردن کیفیت زندگی شود، از جمله مدیریت عاقلانه منابع طبیعی از طریق مشارکت دولت. براین اساس شهروندان شهر هوشمند به دلیل آگاهی بیشتر در مورد شهر خودشان و مشارکت در اداره آن، از مسئولیت پذیری بالایی در قبال شهر خود برخوردارند و در سطح مشارکتی خود، تولید کننده خدمات خواهند بود. بدین ترتیب است که زندگی شهری در شهرهوشمند سرزنده و پویا می شود.

در شهر هوشمند، در ضمن افزایش مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها، به کمک ساختارهای اطلاعاتی هوشمند و نظام کارامد آموزش شهروندی موارد زیر تحقق می یابند:

•         بخش عمده ای از بار مسئولیت و فشار کاری از روی دوش مدیران و دستگاه های دولتی برداشته شده و به خود مردم منتقل می شود.

•         از دوباره کاری ها، تصمیم گیری مبتنی برآزمایش و خطا و هدر رفتن زمان و منابع کاسته می شود.

•         هزینه های تطبیق شهر با حوادث و رویداد ها به حداقل می رسد و شهر انعطاف پذیری و توانایی لازم  جهت مقابله با حوادث غیرمترقبه را می یابد.

•         شکل گیری تدریجی یک قشر جدید اجتماعی «قشر خلاق» صورت می پذیرد که شهر را در رقابت فشرده برای جذب سرمایه و تولید ارزش افزوده یاری می نماید.

•         شهر در جهان بدون مرز یکپارچه خواهد شد. فرصت های اقتصادی و اجتماعی شهر به میزان چشمگیری افزایش خواهد یافت.

•         شهر هوشمند می تواند بستری برای شکل گیری فرآیند های پایدار توسعه شهری به شمار آید.

شکل گیری «شهر هوشمند» بکارگیری فرایند های خلاقانه در زمینه های مختلف شهری جهت افزایش مشارکت شهروندان می باشد؛ به گونه ای که هریک از افراد جامعه دیدی آینده نگر نسبت به شهر و مسائل و مشکلات آن داشته و همواره خود را تاثیرگذار در جهت هوشمند سازی شهر می دانند. بنابراین یکی از تفاوت های عمده میان شهر هوشمند و شهر الکترونیک، توانایی شهر هوشمند در پاسخگویی و حل مسائل شهری شهروندان تحت سلسله مراتبی پایین به بالا است.(Giffinger, R., 2007)

هوشمند سازی: هوشمند سازی در واقع بخشی از علم مدیریت است که به ارائه روش هایی می پردازد که به حل برخی مسائل کمک می کند. این روش ها همگی روشهای حل مسئله هستند؛ در واقع روش های ارائه شده در هوشمند سازی ممکن است به استفاده از رایانه محدود نشود. روش های حل مسئله در هوشمند سازی از شناسایی وضعیت موجود و مشکل پیش آمده شروع می شود. سپس به شناسایی علل بوجودآورنده مشکل و بررسی امکانات موجود برای حل مسئله نگاه می کند. بررسی امکانات موجود گهگاه با ایجاد امکانات بهتر برای حل مسئله، اشتباه گرفته می شود.

هوشمند بودن ویژگی است که در دنیای امروز قدم به زندگی ما انسانها گذاشته و به موجب آن، آینده متفاوتی را برای زندگی ما به تصویر کشیده است. از ساخت گیرنده.

شهرهای هوشمند با توجه به گسترش فناوریهای نوین و افزایش نیازهای شهروندان به امکانات جدید طراحی و ساخته شده‌اند در حقیقت می. در این شهرها که براساس زیرساختهای زندگی مورد نیاز شهروندان طراحی شده‌اند همه خدمات مورد نیاز افراد به صورت هوشمند و با استفاده از خلاقیت و تکنولوژی های نو در اختیار آنها قرار خواهد گرفت.

5- تفاوت شهر الکترونیکی و شهر هوشمند

موضوع مهم برای درک مفهوم شهر هوشمند بیان و درک تفاوت شهر هوشمند با دیگر فضاهای دیجیتال و به طور مشخص شهر الکترونیکی است. برای درک بهتر این تفاوت باید به موارد زیر دقت کرد:

تمامی شهرهای هوشمند، الکترونیکی هم هستند، اما تمام شهر های الکترونیکی، هوشمند نیستند. تفاوت آن ها در نحوه پاسخ گویی به مشکلات و حل مسئله است. در واقع در درون شهر الکترونیکی ارائه خدمات از طریق ارتباطات دیجیتالی صورت می گیرد اما در درون شهر هوشمند فضای دیجیتال ابزاری برای حل مسائل می باشد و تنها راهکار نیست.

جدول شماره 1 مقایسه شهر الکترونیک و شهر هوشمند

عنوان	شهر الکترونیک	شهر هوشمند
زیرساخت های شبکه	هدف	ابزار
سیستم های ارتباطی	هدف	ابزار
فضای الکترونیک	بستری برای ارائه خدمات	ابزاری برای ارتقا کیفیت خدمت رسانی
حوزه کاری	بین دولت و مردم	ادغام دولت و شهروند
ملاک های اصلی	زیر ساخت های فناوری	نوآوری، خلاقیت، هوش رقابتی
وضعیت نهایی	زیرساخت یا سرمایه فیزیکی	سرمایه فکری یا زیرساخت اجتماعی
هدف	سرعت دقت و صحت	چابکی و هوشمندی
سیاست اطلاعاتی	انباشت اطلاعات و افزونگی آن	تحلیل و داده کاوی
مدیریت	برون سپاری و پیشخوان	جمع سپاری و وب تعاملی
سیاست	مکانیزه کردن	هوشمندسازی

به عنوان یک قاعده کلی می توان گفت که در شهر الکترونیک خدماتی که توسط مدیران محلی ارائه می شوند بین دولت و مردم قرار می گیرند در حالی که شهر هوشمند در داخل مردم و دولت است یعنی وابسته به نوآوری مردم و شهروندان می باشد که نشان دهنده این مطلب است که ملاک های اصلی شهر هوشمند نوآوری، هوش رقابتی، جذب تکنولوژی و ارتقاء محصولات جدید می باشندHall, R. E. 2000))

به عبارت دیگر مفهوم شهرالکترونیک به عنوان زیرساخت یا سرمایه فیزیکی (physical capital) یک شهر به حساب می آید در حالیکه مفهوم شهر هوشمند به عنوان سرمایه فکری (intellectual capital) و دانش ارتباطی یا زیرساخت اجتماعی قلمداد می شود.

تفاوت بین شهر هوشمند و شهر الکترونیکی خط باریکی است و در واقع این دو مفهوم در امتداد هم قرار داشته و بعد از ایجاد ابزار الکترونیکی جهت ارائه خدمات در شهر الکترونیک مرحله بعد بکارگیری خلاقانه و هوشمند این تکنولوژی ها در شهر برای دستیابی به شهر هوشمند می باشد(,2009  (G.R. Mettam

نمودار شماره 1- روند رشد مفهوم شهر هوشمند و شهر الکترونیک

شهر هوشمند همراه با چهار اصل تعریف می شود که هر کدام از این اصول در معنا دادن به شهر هوشمند نقشی اساسی را ایفا می کنند:

§        دانش و توسعه دانش محور

§         توسعه پایدار

§         تقویت یکپارچگی شهر

§        مشارکت شهروندان

نکته ای که می بایست در شکل گیری «شهر هوشمند» به آن توجه کرد بکار گیری فرایندهای خلاقانه در زمینه های مختلف شهری جهت افزایش مشارکت شهروندان می باشد؛ به گونه ای که هریک از افراد جامعه دیدی آینده نگر نسبت به شهر و مسائل و مشکلات آن داشته و همواره خود را تاثیرگذار در جهت هوشمند سازی شهر می دانند؛ بنابراین یکی از تفاوت های عمده میان شهر هوشمند و شهر دیجیتال، توانایی شهر هوشمند در پاسخگویی و حل مسائل شهری شهروندان تحت سلسله مراتبی پایین به بالا است.

( Washburn, D., 2010 (

6- لزوم داشتن شهر هوشمند

همان طور که می دانید در حال حاضر50%  جمعیت جهان در شهر‌ها زندگی‌ میکنند. که این میزان  در طی‌ سال‌های ۲۰۱۰-۲۰۵۰ دو برابر خواهد شد. بر اساس بررسی های انجام شده توسط موسسات بین المللی ، شهر‌ها %۲ از جغرافیای جهان را اشغال کرده اند اما %۷۵ از گاز‌های گلخانه ای  جهان را تولید میکنند. که نتیجه فعالیت های حمل و نقل درون شهری و فعالیت های صنعتی است. طبق امار منتره در گزارش شهر سانتاندر اسپانیا تا سال ۲۰۱۵، تعداد ۱/۲ میلیارد ماشین در شهرها تردّد خواهند کرد.یعنی ۶ ماشین به ازای هر نفرخواهیم داشت. که برای مدیریت و بهینه سازی مسائل زیست محیطی و منابع طبیعی، سیستم های سنتی پاسخگو نبوده و حرکت به سمت شهرهای هوشمند را امری لازم و ضروی نموده است. طبق تعریف اتحادیه اروپا از شهر هوشمند، شهر هوشمند  Smart city به شهری گفته می شود که شش معیار اصلی زندگی هوشمند جدید را داشته باشد:

·         جابجایی هوشمند

·         اقتصاد هوشمند

·         مردم هوشمند

·         محیط هوشمند

·         زندگی هوشمند

·         حکمروایی هوشمند

در راستای تحقق اهداف شهر هوشمند، ما نیازمند نسل جدیدی از خدمات هوشمند تر، شخصی و در همه جا حاضر در شهر و فضاهای شهری هستیم که بر بسیاری از جنبه های زندگی ما مؤثر خواهد بود و بر اساس پلت فرم طراحی شده، چشم انداز شهرهای هوشمند آینده را رقم خواهد زد.( Begg I.1999)

تصویر شماره 1- چشم انداز جامع شهرهای هوشمند

در سالهای اخیر تلاشهای زیادی در ایجاد شهرهای هوشمند یا افزودن هوشمندی به شهرهای موجود صورت گرفته است. بسیاری از شرکتهای نرم افزاری نیز در این زمینه فعال بوده اند و نتیجه فعالیتهای آنها منجر به ایجاد پلتفرمهایی برای شهرهای هوشمند گشته است. در این قسمت پلتفرمهای موجود برای ایجاد شهرهای هوشمند معرفی می شوند. برای این منظور برخی از مهمترین و معتبرترین پلتفرمهای موجود شناسایی شده اند و اطلاعات آنها ارائه شده است. این پلتفرمها عبارتند از:

·         پلتفرم شهر هوشمند ارائه شده توسط شرکت آی بی ام 

·         پلتفرم شهر هوشمند ارائه شده توسط شرکت هیتاچی 

·         پلتفرم شهر هوشمند ارائه شده توسط شرکت اوراکل

·         پلتفرم شهر هوشمند ارائه شده توسط شرکت مایکروسافت

·         پلتفرم شهر هوشمند ارائه شده توسط شرکت لیبلیوم

هر یک از این پلتفرمها چشم اندازهای متفاوتی را در رابطه با شهر هوشمند ارائه می دهند و دیدگاههایی که آنها ارائه میدهند عموماً زیر مجموعه ای از شش محور تعریف شده برای شهرهای هوشمند را پوشش می دهند.( Harrison, C,2010)

7- پایه و اساس فناوری در شهر هوشمند

فن آوری ICT میتواند معماری اینترنت در همه چیز و همه چیز در اینترنت (IoT)را به عنوان یک واقعیت در شهر هوشمند ارائه دهد. فقط برای حرکت در این مسیر می بایست ویژگی های مورد نیاز برای ساخت شهر هوشمند فراهم گردد. اینترنت اشیا به این معنا است که بسیاری از وسایل روزمره مورد استفاده ما با اتصال به اینترنت، وظایف و اطلاعات خود را با هم و یا با انسان ها به اشتراک بگذارند. معماری IoT (Internet of Things) اینترنت در همه چیز و همه چیز در اینترنت پیش بینی ادغام هزاران شیء هوشمند به هم پیوسته تعبیه شده، پردازش اطلاعات فراگیر و رابط های هوشمند پیشرفته ماشین به ماشین، شخصی و اجتماعی و اثر متقابل آنها بر همدیگر را دارد. به طور کلی معماری اینترنت در همه چیز و همه چیز در اینترنت پتانسیل تغییر جهان را به سوی شهر هوشمند دارد.( Kevin Ashton, 2009)

8- مزایای شهر هوشمند

در شهر هوشمند، در ضمن افزایش مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها، به کمک ساختارهای اطلاعاتی هوشمند و نظام کارامد آموزش شهروندی موارد زیر تحقق می یابند:

•         بخش عمده ای از بار مسئولیت و فشار کاری از روی دوش مدیران و دستگاه های دولتی برداشته شده و به خود مردم منتقل می شود

•         از دوباره کاری ها، تصمیم گیری مبتنی برآزمایش و خطا و هدر رفتن زمان و منابع کاسته می شود.

•         هزینه های تطبیق شهر با حوادث و رویداد ها به حداقل می رسد و شهر انعطاف پذیری و توانایی لازم را در جهت مقابله با حوادث غیرمترقبه را می یابد.

•         سرعت جمع آوری اطلاعات به حداکثر می رسد.

•         شکل گیری تدریجی یک قشر جدید اجتماعی «قشر خلاق» صورت می پذیرد که شهر را در رقابت فشرده برای جذب سرمایه و تولید ارزش افزوده یاری می نماید.

•         شهر در جهان بدون مرز یکپارچه خواهد شد. فرصت های اقتصادی و اجتماعی شهر به میزان چشمگیری افزایش خواهد یافت.

•         شهر هوشمند می تواند بستری برای شکل گیری فرآیند های پایدار توسعه شهری به شمار آید.

لازم به یاد آوری است که هر کدام از شهر های کشور از نقش و شخصیت غالب خاصی برخوردار است و استراتژی هوشمندسازی خاص خود را نیز طلب می کند. در نتیجه بسیاری از رویکردهای رسیدن به شهر هوشمند، نتیجه ای از مطالعات خاص آن شهر خواهد بود.

 9- نتیجه گیری

ایجاد شهرهای هوشمند باید بعنوان یک امر ضروری توسط شهرداریهای کلانشهرها مورد توجه قرار گیرد. زیرا هوشمندسازی سبب خواهد بسیاری از مشکلات موجود در کلانشهرها کاهش یافته و شهرهای بزرگ تبدیل به محیط هایی برای زندگی شوند. برای ایجاد شهر هوشمند، مهمترین فاکتور فناوری اطلاعات و ارتباطات و نوآوری می باشد که نقش مؤثر در ایجاد شهر هوشمند دارد. که پیاده سازی فاکتورهای شهر هوشمند مزایایی مانند:

افزایش مشارکت شهروندان در تصمیم گیری ها، به کمک ساختارهای اطلاعاتی هوشمند و نظام کارامد آموزش شهروندی،‌ کاهش بار مسئولیت و فشار کاری از روی دوش مدیران و دستگاه های دولتی، جلوگیری از دوباره کاری ها، کاهش تصمیم گیری مبتنی برآزمایش و خطا و هدر رفتن زمان و منابع ، شکل گیری تدریجی یک قشر جدید اجتماعی «قشر خلاق» که شهر را در رقابت فشرده برای جذب سرمایه و تولید ارزش افزوده یاری می نمایدٰ را به همراه دارد. لازم به یاد آوری است که هر کدام از شهر های کشور از نقش و شخصیت غالب خاصی برخوردار است و استراتژی هوشمندسازی خاص خود را نیز طلب می کند. در نتیجه بسیاری از رویکردهای رسیدن به شهر هوشمند، نتیجه ای از مطالعات خاص آن شهر خواهد بود. در شهرهای کشور ما با توجه به ارجحیت رفع مشکلات محیط زیست و خدمات شهری گام های زیر پیشنهاد در جهت نیل به این اهداف می گردد:

·         شناخت وضع موجود

·         ارزیابی آمادگی حرکت به سمت شهر هوشمند

·         تعیین اهداف شهر

·         بررسی نمونه های موفق و الگو گیری ازآن

·         انتخاب پلت فرم

·         سرمایه گذاری و پیاده سازی

·         فرهنگ سازی و آموزش

·         ارزیابی مستمر

10- مراجع

[1]http:smartcity.mashhad.ir

[2] Kevin Ashton, Cofounder of the Auto-ID Center at the MIT (2009)

[3] W. Strunk Jr., E.B. White, The Elements of Style, third ed., Macmillan, New York, 1979.
[4] G.R. Mettam, L.B. Adams, How to prepare an electronic version of your article, in: B.S. Jones, R.Z. Smith (Eds.), Introduction to the Electronic Age, E-Publishing Inc., New York, 1999, pp. 281–304.

[5] Chourabi H., Nam T., Walker S., Gil-Garcia J. R., Mellouli S., Nahon K., Pardo T. A., Scholl H. J., "Understanding Smart Cities: An Integrative Framework", 45th Hawaii International Conference on System Sciences, pp. 2289-2297, 2012.

[6] Giffinger, R., Fertner, C., Kramar, H., Kalasek, R., Pichler-Milanović, N., & Meijers, E. (2007). Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities. Vienna, Austria: Centre of Regional Science (SRF), Vienna University of Technology. Available from http://www.smartcities.eu/download/smart_cities_final_report.pdf.

[7] Hall, R. E.The vision of a smart city. In Proceedings of the 2nd International Life Extension Technology Workshop, Paris, France, September 28, Available from. (2000).  http://www.osti.gov/bridge/servlets/purl/773961-oyxp82/webviewable/773961.pdf.

[8] Harrison, C., Eckman, B., Hamilton, R., Hartswick, P.,Kalagnanam, J., Paraszczak, J., & Williams, P. (2010). Foundations for Smarter Cities. IBM Journal of Research and Development, 54(4).

[7] Natural Resources Defense Council. What are smarter cities?, Available from http://smartercities.nrdc.org/about.

[8] Toppeta, D. (2010). The Smart City Vision: How Innovation and ICT Can Build Smart, “Livable”, Sustainable Cities. The Innovation Knowledge Foundation. Available from http://www.thinkinnovation.org/file/research/23/en/Toppeta_Report_005_2010.pdf.

[9] Washburn, D., Sindhu, U., Balaouras, S., Dines, R. A.,Hayes, N. M., & Nelson, L. E. (2010). Helping CIOsUnderstand "Smart City" Initiatives: Defining the Smart City, Its Drivers, and the Role of the CIO. Cambridge, MA: Forrester Research, Inc. Available from http://public.dhe.ibm.com/partnerworld/pub/smb/smarterplanet/ forr_help_cios_und_smart_city_initiatives.pdf.

[10] Begg I. Cities and Competitiveness, in Urban Studies, Vol. 36, Nos 5-6, S. 795-810. (1999):

[11] Smart Cities: Ranking of European Medium-Sized Cities. Centre of Regional Science, Vienna University of Technology, 2007.